Бизга қандай иттифоқ(лар) керак?

Филолог ва блогер Шаҳноза Тўрахўжаева фейсбукдаги саҳифасида шу кунларнинг асосий мавзуси - Ёшлар иттифоқи атрофидаги ҳолатга эътибор қаратди.

Ушбуни «тўй кортежи» можароси чиқмасдан аввал ёза бошлаган эдим. Сўнгги воқеалардан кейин кампанияга қўшилмаслик нуқтаи назаридан постни эълон қилмаслик керак деган фикрга бордим-у, аммо бошқа нарса ёзишга улгурмадим. Ўқиётганда шу ҳолатни эътиборга олиб қўясизлар деган умиддаман.

Бир пайтлар «Камолот»га тааллуқли журналнинг бош муҳаррири бўлган ва Қаҳрамон Қуронбоев билан бир неча бор шахсан суҳбатлашган одам сифатида вазиятни таҳлил қилишга уриндим. Бу – мутлақлик ва холислик даъвосидан йироқ блогпост.

Ўтган йили шундай пост қўйган эканман: «Ҳижоб, соқол, блогерга тазйиқ... Ёшлар Иттифоқига яхши имижмейкер керак. Хайрли ишлари сояда қолиб кетяпти».

Чиндан ҳам, ҳижоб, соқол, поездларда «катайса», тўй кортежи – бир йилга кўплик қилди. Мадда бойлаб келаётган яра ёрилди: ичидан жуда кўп нарсалар чиқяпти.

Нега иттифоқчиларни кўпчилик ёмон кўради? Ахир ҳаракат қилишяпти, ишлашяпти-ку?

Мен аниқлаган сабаблар бир нечта.
1. Етакчилар
Ўтган йили Ёшлар Иттифоқининг матбуот котибини кўрдим: анча ақлли қиз экан, ташкилотда қилинаётган ишларни батафсил ёритди, кўпчиликни ишонтирди, одамларнинг фикрини ўзгартира олди. Орадан бир кун ўтиб эса блогер Санжар Саидга нисбатан қайсидир бир иттифоқчининг тазйиқи можароси чиқди ва матбуот котибининг барча саъй-ҳаракатлари ювилиб кетди. Бундай ҳоллар такрор-такрор рўй бераверди: Иттифоқ ёш ижодкорларни рағбатлантириб, эндигина илиқ таассуротлар уйғота бошлаганда, етакчилардан бири дарсни бузди; жойларга бориб, халқнинг дуосини оляпти деган хабарлар келаётганда – «тўй кортежи» можароси чиқди. Хуллас, замонавий ёшлар ташкилоти имижига нуқул етакчилар хол қўявердилар.

Кеча «Kun.uz»га берилган интервью эса вазиятни янада ўткирлаштирди ва ойдинлаштирди ҳам. Қаҳрамон Қуронбоев шундай имкониятдан фойдалана олмади ва яна ўзига нисбатан салбий «комментлар кўчкиси» остида қолди. Омма конкрет ҳодиса ҳақида конкрет изоҳ кутганди, лекин 15 дақиқа давомида қолип жумлалардан иборат навбатдаги пиар нутқини тинглашга мажбур бўлди.

Аслида «ҳа шу иш нотўғри бўлди, аммо манави сабабларга кўра қилинди» деб хатони тан олиш ва изоҳлаш билан дипломатик усулда вазиятни фойдага буриб юбориш ҳам мумкин эди. Дипломатия ва омма билан ишлашнинг замонавий усуллардан йироқлик етакчига панд берди. «Ҳамма воситалар яхши» принципида кечаётган ҳозирги даҳанаки жанглар ҳам ташкилот имижига асло фойда келтирмаяпти. 

Менимча, Қаҳрамон Қуронбоев бирон вилоят ҳокими бўлиши керак. Кўп йиллар раҳбар лавозимларда ишлаган, бошқарув илмини сув қилиб ичиб юборган, буйруқларни тўғри берадиган ва уларни бажармагунларича қўймайдиган қаттиққўл ва тажрибали раҳбарга талаб ҳамиша бор. Фақат... ёшлар нозик масала-да. Уларни қўрқитадиган эмас, бағрига босадиган, тушунтирадиган, ишонтирадиган етакчи (ёшидан қатъи назар) керак.

2. Имтиёзлар
Ёшлар иттифоқига катта пул, яна президентнинг чексиз ишончи кредит қилиб берилди. Бу бизнесини ўзи нолдан бошлаган, ўқишга кира олмай гастарбайтерга айланган, раҳбарининг мантиқсиз буйруқларидан чарчаб ишдан бўшаган ва «суриш керак» деган ўйда юрган бошқа («уюшмаган») ёшларда Иттифоққа нисбатан ўз-ўзидан салбий муносабат уйғотди: бир фарзандингизга шоколад бериб, бошқасига берманг-чи, кўрасиз нима бўлишини. Бу ерда вазиятга ечим: шоколад олган бола уни укаси билан бўлишиши керак (Иттифоққа аъзо бўлмаса-да, истеъдодли ёшларни қўллаб-қувватлаш ТИЗИМИНИ яратиш, уларни чет элга ўқишга юбориш, ёшлар миграцияси ташкилотини очиш, ногиронларга бир марталик эмас, тизимли кўмак бериш, ёшлар реабилитация марказлари тармоғини яратиш, ёниб кетган 52 ўғлон воқеасига амалий чоралар билан муносабат билдириш ва ҳ.к). Ака эса шоколадни ўзи еб қўйди (тутуриқсиз логотипларга, тарғибот поездларига сарфлаб юборди). Шундай ҳолида унга яна кўп шоколад берилди (ўқишга киришга, уй ва автомобил олишга имтиёзлар). Тўғри, жойларда муҳтожларга бир марталик ёрдамлар кўрсатилди, лекин глобал, тизимли лойиҳалар ишлаб чиқилмади. Балиқ тарқатилди, қармоқ берилмади. Натижада ака-укалар (иттифоққа аъзо бўлган ва бўлмаган ёшлар) ўртасида жарлик пайдо бўла бошлади ва бугунги даражага етиб келди.

3. «Уюшмаган ёшлар» теорияси
Ёшлар уюшмаса, фожиа эмас, ёшлар ўйламаса – фожиа. Аслида, уюшиш фақат экстровертларга хос. Жасур Кенгбоев айтгандек, даҳолар, истеъдодлар кўпинча интроверт бўлишади (мияга ёлғизликда яхши фикрлар келади-да). Сершовқин тадбирларда фикрлаш, бирон нарса ўйлаб топиш, янгилик яратиш қийин. Бу билан ёшлар бирлашмасин, жамоа бўлмасин демаймиз, Ёшлар Иттифоқи балки яхши жамоадир ҳам, аммо у ердаги ёшларда индивидуаллик кўринмади. 

4. Тадбирлар
Мен илмий анжуманларни яхши кўраман. Тасаввур қилинг, бир жойга бутун дунёдан соҳанинг билимдонлари тўпланишади. Улар шўъбаларда докладларини ўқиб чиққач, кофе-брекларда, танаффусларда ўзаро суҳбатлар қурадилар (гала бўлиб суратга тушиш ўрнига!). Айлана стол атрофида ўтириб у ёқ-бу ёқдан гаплашаётган ёшлардан чиқаётган фикрлар, ғоялар ўзаро тўқнашиб, орадан учқунлар чатнаб янги-янги кашфиётлар, янгиликлар бўлиши аниқ. Ўйнайдиган, сакрайдиган, оташин нутқлар ирод қиладиган ёшлар билан бир қаторда ўйлайдиган, илмий иш ёзадиган, лабораторияларда изланадиган, халқаро конференцияларда иштирок этадиган ёшлар қатлами ҳам бор. Улар ҳам юртнинг бойлиги, ресурси. Ўшаларни уюштириш ҳақида, афсуски, Ёшлар Иттифоқи жуда-жуда кам ишлар қилди, имкониятидан анча кам ишлар қилди. Тадбирлари фақат экстроверт ёшларга мўлжалланди.

5. Янги либос кийдирилган эски идеология
Янгиланган ташкилотга янги ғоя керак эди. Ёшлар Иттифоқи ватанпарварлик, фидойилик каби «Камолот»дан мерос идеологиядан воз кечиб, тараққийпарварлик, илм-фанда илғорлик, инсон қадри каби замонга мос, янги авлод ёшларини яратувчанликка ундайдиган мафкурани яратганида, ёшларнинг янада кенгроқ қатламларини қамраб олган бўларди. Ҳар хил фан лабораториялари ташкил қилиши, истиқболли инновацион лойиҳаларни молиялаштириш, фаннинг турли йўналишлари бўйича дунёда етакчи олимларни олиб келиб тренинглар ўтказиши... Дабдаба билан кезган поездлари харажатига илмий текшириш институтига бирон ноёб ускуна сотиб олиш мумкин эди. Ўз ташаббуси билан фильм олиб, халқаро фестивалда ғолиб бўлган, аммо тақдирлаш маросимига боришга пул топа олмаган ёш киноижодкорларга ҳомийлик қилиш мумкин эди... Хуллас, ташкилот илм-фан, тараққиётни етакчи идеология қилиб олиши лозим эди, чунки ҳозир ватанга тараққиёт керак, ҳозир тараққийпарварлик ватанпарварликка тенг ғоя бўлиб қолган. 
Қилинмаган ишлар, ўйланмаган лойиҳалар бугун ташкилотга кўп муаммоларни туғдириб турибди.

Нима қилмоқ керак?

Ташкилотлар кўп бўлиши керак!

Биргина ташкилот бутун мамлакат ёшларини бирлаштириб, уюштириб олиши мумкин эмас. Ёшларни ягона ғоя атрофида бирлаштиришга уриниш – абсурд. Ёшлар манфаатлари кесишган нуқтада бирлашиши мумкин (айниқса, ҳозирги ёшлар), лекин уларни битта ғоя учун бирлаштириш, яъни бир хилда ўйлашга мажбур қилиш – утопия. Ёшлар фикрдошлари, ҳаммаслаклари билан турли ғоялар атрофида бирлашмоғи керак, у ғоялар Конституцияга ва конституцион тузумга зид бўлмаса бўлди. Биз «бирлаштириш», «уюшиш» сўзларини жуда тор тушунганимиз учун кўп ёшларни бой бериб қўйдик. 

Масалан, яқинда якунланган Республика қорилар (Қуръон) мусобақасида мен ёшларнинг алоҳида бир қатламини кўрдим. 18 ёшдан 40 ёшгача бўлган иштирокчилар – аксари ёшлар. Уларнинг миясида нима, хаёлида не гап? Тасаввур ҳам қилолмайсиз: улар тамомила бошқача ўйлашади, бошқача яшашади. Уларни уюшмаган дея олмайсиз, аммо биз тушунаётган маънода уюшган ҳам эмас. Ёки фейсбукда турли гуруҳлар тузиб, ўзаро интеллектуал дуэллар ўтказаётган ёшларга боқинг. Уларни шу гуруҳларга нима олиб келяпти? Ҳамфикрлик, маърифат, тараққийпарварлик. Афсуски, уларнинг потенциали ижтимоий тармоқлардагина сарфланяпти. Ёшлар Иттифоқи ана шу қатламларни қамраб, уюштириб ололмади. Чунки улар тадбирларда яйрайдиган эмас, зеҳни илмда тобланган ёшлардир. Улар учун алоҳида-алоҳида, ўзларига мос уюшмалар ташкил қилиш керак. 

Тасаввур қилинг, Мусулмонлар идораси қошида «Ёш мусулмонлар жамияти»га ўхшаш бир ташкилот очилса... Давлат ҳомийлигида, майли, Диний қўмитанинг қатъий назорати остида бўлсин. Унга ҳам Ёшлар Иттифоқидек имтиёзлар берилса (экстремизмга қарши кураш ҳам арзонга тушмаяпти-ку, барибир). Бу ёқда «Дунёвий билимлар маркази» деган яна бир жамият очилса. Ижтимоий тармоқда баҳслашиб, бир-бирини мутаассиб ёки кофирга чиқариб юрган бу икки қатлам балки бир-бирини тушунармиди, тоқатли бўлармиди, ўзаро яқинлашармиди... Бу уюштириш эмасми? 

Forbes рўйхатига кирган ёш миллиардерларни кўринг: аксарининг ёши 30 га етмаган ва энг бой ёш миллиардерлар «Эҳсон қасами»ни ичган – филантропия ҳам идеология – ёш миллиардерлар хайрия ғояси атрофида бирлашишган. Бизда ҳам илғор, очиқ фикрли тадбиркор ёшларнинг «Қўқон саховат» сингари хайрия ташаббусларини кўриб одам руҳланиб кетади. Бу уюшиш эмасми?

Худди шундай ёш ўқитувчилар, врачлар, ишсизлар, сиёсатчилар, ҳатто собиқ маҳбуслар жамиятларини тузиш нега мумкин эмас? Балки кейинчалик улардан ҳақиқий, жонли касаба уюшмалари ўсиб чиқар? Нодавлат нотижорат ташкилотларига берилаётган янги имкониятлардан фойдаланиб шундай ёшлар ташкилотларини тузиш вақти етди, менимча.

Бизга фақат жамоавийликни эмас, ўзига хос индивидуалликни ҳам рағбатлантирадиган ташкилотлар керак. Ранг-барангликлар билангина ёшларнинг турли қатламларини қамраб олиш мумкин. Ҳар бир ёшга ўзини синдирмасдан, ўзи ишонган ғояларга хиёнат қилмасдан уюшиш имкониятини бериш ҳақида ўйламасак, номи бору таърифи йўқ «уюшмаган ёшлар» муаммосидан қутула олмаймиз. 

Дунёда миллиардерлар, олимлар, сиёсатчилар, лидерлар тобора «ёшариб» бораётган бир даврда биз ёшларга ҳамон тўйини қандай ўтказишни ўргатиб юрибмиз. Сабаби, бу ёшлар ҳаётида фақат шу бир кун – тўй учун яшайди, фақат шу куни ўзининг нақадар аҳамиятли эканини, тирик эканини ҳис қилади. Шу кунини имкон қадар ёрқин қилиш бошқалардан зўрроқ, «крутойроқ» эканини кўрсатиш улар учун умр мазмунига айланади. Бошқа кунлар эса улар бирон оламшумул ғоянинг бўлажак муаллифи, дунёни лол қолдиришни истайдиган улкан амбицияли шахс эмас, шунчаки уюшмаган ёш бўлиб қолаверади. Ёшларга тўйдан кўра аҳамиятлироқ идеологияни беролмас эканмиз, кортежлар йўлини тўсгандан фойда йўқ.