“Профессионал дубляж ва ўзбекчага ўгириб овозлаштириш – бошқа-бошқа нарсалар” — Элбек Мирзоҳидов билан суҳбат

— Ўзбек дубляжи бир вақтлар жуда юқори даражада эди. Бугунги кунда унга қандай баҳо берасиз?

— Ҳақиқатан ҳам ўзбек дубляжи бир пайтлар чўққида бўлгани тўғри. Ҳозирги кунда ўзимизнинг тилимизда тушунарли бўлгани учун дубляж деган сўз қолган, лекин жараён бутунлай ўзгариб кетган. Ўзбек тилига ўгириш, мана шу тўғрироқ бўлади. Яна бир тўғрироқ ном – “кадр ортидаги овозлаштириш”.

Дубляжнинг овозлаштиришдан фарқи – фильмда дейлик, 27 нафар актёр иштирок этган бўлса, эпизодик, иккиламчи, умуман фильмда кимки гапирса, ҳаммасига актёр чақирилган. 27 образга 27 нафар актёр овоз берган. Инглиз, рус ёки ҳинд тилидаги оригинал овоз олиб ташланган. Яъни образлар соф ўзбек тилида гапира бошлаган.

Ҳозир ундай эмас, битта фильмни максимум 7 нафар актёр овозлаштиради, яъни ўзбек тилига ўгириб беради. Бир актёрга беш-олтитадан образ тушади. Битта актёр йўл-йўлакай шунча образга овоз бериб кетади.

Сиз айтган СССР давридаги дубляж ҳозир қилинмаяпти. Чунки у ҳозирги пайтимизга ҳамма томонлама тўғри келмайди. Профессионал даражада чиқиши учун унга вақт, маблағ зарур, томошабиннинг тезкор маълумот олиш иштиёқи сўнади. Масалан, “Титаник”ни энди чиқди, деб олайлик. Уни ўзбек тилида биз кўрмоқчимиз. Биласиз, “Титаник”нинг ичида 40га яқин қаҳрамон бор, дейлик. Уни ёзиб чиқиш бор. Овоз билан мусиқани қўшиш, овоз билан интершовқинни қўшиш ишлари бор. Битта фильм учун буларни қилишга салкам икки ой вақт кетади.

— Ҳозирги кунда замонавий технологиялар билан бир ярим соатлик битта фильмни қанча вақтда тугатасизлар?

— Агар 5 киши овозлаштирса, масалан, бир кунда тугатилади.

— Бугунги кунда дубляж студияларининг асосий буюртмачилари кимлар? Янги фильм ишлаётганларми ёки телеканаллар?

— Ўзбек сериалларига ҳозир урғу берилган. Шуларни тайёрлаш асосан, нодавлат студияларга юкланади. Ўйнаган актёр, актрисалар ўзлари овоз бера олмайди. Гапирган актёрнинг устидан биз ўқиб беришимиз керак. Буни образни кўтариб бериш, деб атасак бўлади. Чунки ўйнаган актёрлар кўпи – янги, энди кириб келаётганлар, институтда ўқийдиганлар, ўқимайдиганлар, кўча тилида айтганда “конфетка”лар. Улар иштирок этган фильмда икки оғиз сўзни эплаб гапира олмайди. Лекин суратга тушган. Биз келамиз-да, чиройли қилиб ўқиб берамиз. Тайёр бўлгандан кейин фильмни кўрган ўзбек томошабинлари тушунади. Агар асл шаклида бериб юборсангиз, уни маҳсулот ҳам деб бўлмайди.

— Сиз каби асосий фаолияти дубляждан иборат инсонлар ва сизларга ҳавас қилган ёш ижодкорлар бор. Айтингчи, фақатгина шу соҳа билан шуғулланиб ҳам, тирикчилик қилса бўладими?

— Агарда ўз ишининг мутахассиси бўлса, ҳар ерда ўз обрўйи ва олаётган гонорарини тўғри тақсимлаб, ўзига тўғри баҳо берса ҳамда қалам ҳақини тўлаётган инсонлар уларни тўғри қабул қилса – ҳа. Лекини бор.

Айтайлик, сиз ўзингиз профессионал эмассиз, масъулиятсиз инсонсиз, фақат тилда “дубляж биринчи ўринда”, деб айтасиз. Келасиз, ишингизни масъулиятсиз бажариб кетасиз. У ҳолда ҳеч ким кейинги сафар сизни чақирмайди.

Шундай инсонларга айтишим мумкинки, йўқ, бу иш билан оилангизни боқа олмайсиз.

Ҳозирги ёшлар орасида буни ҳобби деб қарайдиганлар бор. Бўш вақтим бўлса ишламоқчиман, дейишади. Ёки “асосий даромадим тўйдан, “сезон” йўқ пайти бу билан ҳам шуғулланаман”, дейдиганларга айтадиганим, агар бошқа иш қилаётган бўлсангиз, ўша ишни қилинг. Дубляж профессионал – касб саналади.

— Қайси образ учун энг кўп гонорар олгансиз ва қайси образ сиз учун энг қадрли?

— Сериалда овоз бераётган образим мен учун қадрли бўлганда, айнан ўша образ учун менга гонорарни пасайтириб бериш ҳолати бўлган. У “Чуқур” сериалидаги Ямач образи эди.

Биринчи мавсумида ишлаганмиз. Кейин гонорарни паст қилиб бериш бошланганда, йўқ, бу гонорарга ишлай олмайман, деб кетганман. Аввало, ўзбек томошабинларига кириб келган Арас Булут “Ичкари”да сериалида Мерт бўлиб кириб келган. Ундан кейин Ямач бўлган; аслида. Ямач иккинчи нафас эди. Кейин шу тартибда, шу пулга ишласангиз ишланг, дейишганда, йўқ деганман, лекин улар кейинроқ аввалги миқдордаги ҳақ эвазига ишлашда давом этишни таклиф қилишди. Лекин мен рози бўлмадим.

— Ўзбек дубляж санъатида сиз тан берган икки эркак ва икки аёл актёр кимлар?

— Устозим Ўзбекистон халқ артисти Афзал Рафиқов ва Санжар Саъдуллаев. Учлик бўлганда, Беҳзод Муҳаммадкаримов кирардилар.

Аёллардан ҳаёт бўлганларида эди, дейдиган инсоним Ойбарчин Бакирова. Бундан ташқари, Дилдора Рустамова ва Зулхумор Мўминова. Гулчеҳра Жамилова ҳам баланд поғоналарда турадилар. Сиз сонни чеклаб қўйдингиз.

Аслида, дубляж санъатида юрган профессионал актёр, актрисалар қўлда саноқлимиз. Ўн беш киши бормиз ёки йўқ. Ҳунармандларда устоз-шогирд деган анъана бор, дейишади. Бу ҳам шундай ўтиб келадиган нарса, лекин афсуски, ҳозирги тезкор замонда шогирд чиқариш анъанаси йўқоляпти. Қизиқувчилар кўп, лекин кўпи бетоқат. Шогирдларга кун бўйи диққат билан кузатишни айтамиз. Лекин улар телефон титиб, селфи қилиб, инстаграмга қўйиб ўтирса, сиз кузатишни талаб қилсангиз, ёқмайсиз.

Ёшлар бесабр, ижтимоий тармоқдан бошқа дарди йўқ. Агар шуни хоҳласа, бундан ҳам пул топиш мумкин. Профессионал касбга аралашишнинг нима кераги бор?

— Сизда санъатнинг бошқа соҳасидан кетмаган эканман, деган афсусланиш бўлганми?

— Йўқ, бўлмаган. Санъатни танлаганимга шукур қилганман. Аввало, инсон шукр қилиб яшаши керак. Шукроналик – олий неъмат. Баъзи пайтда бир ҳис бўлади. Лекин у бекор танлабман, деган ҳис эмас. Руҳан ва жисмонан чарчаш дейиш мумкин. Ўйлашимча, бу ҳаммада бўлади.

Агар дубляж актёри бўлмаганимда стоматолог ёки терговчи бўлардим.

— Ҳозир қайси лойиҳа устида ишлаяпсиз?

— Менинг илк режиссёрлик ишим “Тараққиёт” телеканалидаги “Панжара ортида” (“Побег”) сериалидан бошланган. Ўшандан бери режиссёрлик фаолиятимни ҳам олиб боряпман.

Ҳозир актёрликда “Абдулҳамидхон” (“Сўнгги император”) сериалини интернет тармоғи учун, режиссёрликда “Қашқирлар макони”нинг “Пистирма”сини қиляпмиз. Бу ҳам интернет тармоғи учун. Яна бир режиссёрлик ишим – “Миллий” телеканали учун “Садоқатсиз” сериали ва актёрлик ишим MY5 учун бир ҳинд сериали.

Аброр Зоҳидов суҳбатлашди.
Тасвирчи ва монтаж устаси — Отахон Юсупов.