«Тирилган» ҲАМАС қўмондони, Исроилга ёрдам берган сунъий идрок ва музокараларга тайёр Кремл — кун дайжести

Ўтган кун давомида жаҳонда рўй берган энг асосий воқеалар ва янгиликлар шарҳи билан кундалик хабарномамизда таништирамиз.

Ғазо: гаровдаги аёллар ўрнига 4 аскар

ҲАМАС 25 январ куни тўрт нафар гаровга олинган аёл рўйхатини эълон қилди. Times of Israel маълумотига кўра, рўйхатда Исроил ҳарбий хизматчиларининг исм-шарифлари кўрсатилган. Бу эса ўт очишни тўхтатиш келишувининг бузилиши сифатида баҳоланмоқда, чунки келишувга кўра, аввал гаровда ушлаб турилган аёллар, эркаклар, ундан кейин ҳарбийлар озод қилиниши керак эди.

Бундан ташқари, келишувга кўра ҲАМАС томонидан озод қилинадиган ҳарбийлар эвазига кўпроқ фаластинлик маҳбуслар озод қилинади. Аммо озод этилиши керак бўлган рўйхатдаги аёллар тирик эмаслиги эҳтимоли катта дейилмоқда.

19 январда ҲАМАС илк марта 4 нафар гаровга олинган аёлни озод қилган эди. Исроил эса бунинг жавоби сифатида 90 нафар фаластинликни озод қилди.

Ҳозирда ҲАМАС 94 нафар исроилликни гаровда ушлаб турибди ва Исроил 1900 га яқин фаластинлик маҳбусни озод қилишни режалаштирмоқда.

Исроил «ўлди» деган ҲАМАС қўмондони тирик

ҲАМАС ҳарбий бригадаларидан бири — Байт Ҳанун баталйони қўмондони Ҳусайн Файёд ҳаёт экани маълум бўлди. Исроил армияси уни 2024 йил май ойида ўлдирилган деб эълон қилган эди. Аммо Фаластиннинг Arab48 нашри тарқатган видеода у ўтган куни Ғазонинг шимолидаги дафн маросимида кўриниш берган.

Файёд ўз нутқида Ғазо қаршилигини мақтаб, Исроилнинг операцияларини «бесамар» деб атаган. Исроил армияси эса ўз баёнотида Файёднинг ўлдирилгани ҳақидаги маълумот янглиш разведка маълумотларига асосланганлигини тан олди.

Исроил аввал Файёдни Жабалиядаги туннеллардан бирида ўлдирилган деб хабар қилган эди.

Байт Ҳанун баталйони ҳақидаги тахминлар ҳам янглиш бўлиб чиққан. Исроил манбаларга кўра, баталйон кутилганидан кўра кўпроқ ҳимоя қобилиятини намоён қилган ва 2025 йил январь ойида Исроил кучларига жиддий зарар етказган.

Google ЦАҲАЛга СИ орқали ёрдам берган

Washington Post маълумотига кўра, Google 2023 йил октябрида Ғазога қилинган ҳужумлардан сўнг Исроил мудофаа вазирлигига сунъий интеллект технологиялари ва инструментларига кенгроқ кириш имконини тақдим этган. Бу технологиялар «Nimbus» деб номланган 1,2 млрд долларлик лойиҳа доирасида амалга оширилмоқда.

Ҳужжатларга кўра, Исроил армияси Google’нинг Vertex AI платформасидан фойдаланиш имкониятини олган, бу уларга ўз маълумотларини СИ алгоритмлари билан таҳлил қилиш имконини берган. 2024 йил ноябрида Gemini AI технологиясидан фойдаланиш бўйича ҳам сўров берилган.

Google бу борада ички норозиликларга ҳам дуч келган. Ню Йорк ва Калифорния офисларида «Nimbus» лойиҳасига қарши акциялар ўтказган 50 ходим ишдан бўшатилган.

Кремл музокараларга тайёрлигини билдирди

Россия президенти Владимир Путин Украина бўйича музокараларга тайёр эканини билдириб, бир қатор баёнотлар берди. Унинг айтишича, Киев ўзи музокаралардан четлатгани сабабли, ҳозирги пайтдаги ҳар қандай музокаралар ёки уларнинг натижалари ноқонуний деб тан олиниши мумкин.

«Киевдаги режимнинг амалдаги раҳбари, ҳали лавозимда қонуний бўлганида музокараларни тақиқловчи фармон чиқарган. Агар музокаралар тақиқланган бўлса, энди қандай қилиб музокараларни давом эттириш мумкин?» — деган у.

Путин Россия ҳеч қачон АҚШ маъмурияти билан алоқаларни давом эттиришдан бош тортмагани, аввалги маъмурият бу алоқаларни рад этгани русларнинг айби эмаслигини ҳам таъкидлаган.

«Трамп билан муносабатлар ишончли ва ишбилармонларча бўлган. Трамп 2020 йилги сайловда ғалабани қўлга киритганида, эҳтимол, 2022 йилда Украинадаги уруш бошланмаган бўларди. Биз Трампнинг ҳамкорликка тайёрлик баёнотларини кузатмоқдамиз ва ҳар доим очиқмиз».

Путиннинг сўзларига кўра, президентлар «бугунги кун воқелигидан келиб чиқиб, учрашиб, АҚШ ва Россияни қизиқтирган барча соҳалар бўйича тинчгина гаплашиб олса», яхши бўларди.

«Биз тайёрмиз», деган Россия президенти ва биринчи навбатда, бундай учрашув эҳтимоли «Американинг амалдаги маъмурияти қарорлари ва танловига боғлиқ»лигини таъкидлаган.

Трампнинг фармони Украинага таъсир қилмайди

АҚШ президенти Доналд Трамп томонидан ташқи ёрдам дастурларини тўхтатиш ҳақидаги фармон Украинага қурол етказиб беришга таъсир қилмайди. Пентагон маълумотига кўра, фармон фақат ривожланиш дастурларига тааллуқли бўлиб, ҳарбий ёрдамни ўз ичига олмайди.

Шу тариқа, Украина учун Ukraine Security Assistance Initiative (USAI) дастури бўйича олдинги маъмурият тузган қурол-яроғ етказиб бериш шартномалари кучида қолади. Шунингдек, Президент Байден даврида Presidential Drawdown Authority (PDA) дастури орқали амалга оширилган етказиб беришлар ҳам фармон доирасига кирмайди.

Госдеп маълумотига кўра, Россиянинг Украинага босқини бошланганидан буён АҚШ Украинага ҳарбий ёрдам учун қарийб 66 млрд доллар сарфлаган.

Трамп 20 январ куни лавозимга киришганидан сўнг 90 кунлик ташқи ёрдамни тўхтатиш ҳақидаги фармонни имзолади. Трамп бу ёрдамлар янги маъмурият сиёсий мақсадларига нечоғлик мослигини қайта кўриб чиқиш тақозо этилаётганини билдирди.

Трамп Кеннеди ўлимига оид архивларни очмоқчи

АҚШ президенти Доналд Трамп ака-ука Кеннедилар ва Мартин Лютер Кингнинг ўлдирилишига оид барча ҳужжатларни ошкор қилиш тўғрисида фармон имзолади. Унга кўра, ушбу тарихий воқеалар билан боғлиқ барча маълумотлар оммага тақдим этилади.

Жон Кеннедининг ўлимига оид 1964 йилдаги расмий суриштирувга кўра, уни Ли Ҳарви Освалд — собиқ денгизчи ва СССРда яшаган шахс — ёлғиз амалга оширган.

Жоннинг акаси, АҚШнинг собиқ бош прокурори Роберт Кеннеди эса 1968 йил 5 июн куни президентликка номзод бўлган вақтида Лос Анжелесда ўлдирилган.

Фуқаролик ҳуқуқлари ҳаракати етакчиси Мартин Лютер Кинг 1968 йил 4 апрелда Теннессида намойишчиларни қўллаб-қувватлаш учун борганида оқ танли ирқчи томонидан ўлдирилган.

Суд Трампнинг фармонини вақтинча тўхтатди

Федерал судя Доналд Трампнинг туғилганлик факти бўйича автоматик фуқаролик ҳуқуқини чеклашга оид фармонини вақтинча тўхтатди. Суд бу ташаббусни «қонунга мутлақо зид», деб баҳолади.

Сиэтлдаги судя Жон Коэнор фармонга қарши Вашингтон, Аризона, Иллинойс ва Орегон штатларининг талабини қондириб, вақтинчалик тақиқ қарорини чиқарди. Трамп ушбу фармонни лавозимга қайтган куни имзолаган эди.

Бу қарор Трампнинг иммиграция сиёсатидаги қатъий қадамларига қўйилган илк юридик тўсиқ бўлди. Трамп суд қарорига нисбатан «апелляция берилади» деб изоҳ берди.

Трампга яна сайланиш имконияти таклиф қилинди

Теннесси штатидан конгрессмен Энди Оглс АҚШ президенти Доналд Трампга учинчи муддатга сайланишга рухсат бериш ташаббусини илгари сурди. Fox News телеканалининг хабар қилишича, Оглс президентлик муддатини чеклайдиган 22-тузатишга ўзгартириш киритишни таклиф этган.

1951 йилдан буён АҚШ Конституциясига мувофиқ, президент икки муддатдан ортиқ лавозимни эгаллаши мумкин эмас. Оглсга кўра, Трамп «Американи буюкликка қайтара оладиган ягона шахс» бўлиб, унга учинчи президентлик муддатини бериш лозим.

Бу таклиф амалга ошиши учун Конституцияга тузатиш киритиш зарур. Аммо бу жараён федерал ва штатлар даражасида кенг қўллаб-қувватлашни талаб этади, бу эса ўта мураккаб иш ҳисобланади.