“Титаник”дан “Курск”кача – энг йирик кема ҳалокатлари

“Титаник”нинг айсбергга урилиб чўкиб кетганига апрелда 113 йил тўлади. Инсоният ундан кейин ҳам хато қилишда давом этди ва оқибатда яна йирик кемалар ҳалокатга учраб, одамлар ҳалок бўлди. Ушбу материалда энг йирик кема ҳалокатлари ҳақида сўз юритамиз.

2025 йил 10 март куни Шимолий денгизнинг Британия соҳилларида АҚШ байроғи остида ҳаракатланган Stena Immaculate нефт танкери ҳамда Португалиянинг Solong контейнеровози бир-бири билан тўқнашиб кетди.

Тўқнашув эрталаб Англия шарқидаги Халл шаҳри яқинида Шарқий Йоркшир қирғоғида содир бўлган. Контейнеровоз лангар ташлаб турган нефт танкерига бориб урилган. Оқибатда ҳар икки кемада ҳам ёнғин чиққан ва 32 киши жароҳат олган.

Ижтимоий тармоқларда тўқнашувдан кейин юзага келган ёнғиннинг фото ва видеолари тарқалди. Уларда танкер устидаги қора тутунни кўриш мумкин.

Қуйида сув транспорти тарихида юз берган энг йирик ҳалокатларни санаб ўтамиз. Шубҳасиз улар орасида энг кўп одам ўлган ҳодиса “Титаник” кемасининг ҳалокатга учраши ҳисобланади.

Таниқли Ҳолливуд режиссёри Жеймс Камерон томонидан 1997 йилда суратга олинган “Титаник” филми ушбу ҳодисани янада машҳур қилиб юборди.

1. “Титаник”

20-аср бошларида Трансатлантика йўналишида Европа ва Америка орасида кемалар қатнови бўйича кескин рақобат юзага келди. Турли компаниялар бир биридан ўзиш учун йирик кемалар қурдира бошлади. “Титаник” ана шу рақобат пайтида қурилганди.

“Титаник” 1911 йилда сувга туширилган. Унинг қурилишида бир вақтнинг ўзида 1 500 киши меҳнат қилган. Кеманинг узунлиги 269, эни 28, баландлиги 18 ярим метр бўлган.

1912 йил 10 апрел куни “Титаник” Англиянинг Саутҳемптон шаҳридан Ню Йоркка қараб ҳаракатлана бошлайди. Бу унинг Трансатлантика бўйлаб биринчи қатнови эди. Ўшанда кема бортида 1 314 нафар йўловчи ва 908 нафар экипаж аъзолари бўлган.

14 апрел куни тунда соат 23:39 да “Титаник” йирик айсберг билан тўқнашади. Шунда унинг корпуси тешилиб, кемага сув кира бошлайди. Экипаж энг аввал аёллар ва болаларни қутқаришга киришади. 712 киши қутқарилади. 1 496 киши ҳалок бўлади.

Ўша пайтда дунёдаги энг йирик йўловчи кемалардан бири бўлган “Титаник” 2 соат 40 дақиқа ичида чўкиб, океаннинг тубига, 3 750 метр чуқурликка ўрнашади. Унинг қолдиқларини 1985 йилда америкалик тадқиқотчи, океанология профессори Роберт Баллард бошчилигидаги экспедиция қидириб топади.

2. “Лузитания”

“Лузитания” кемаси ҳам Британия компаниясига тегишли бўлиб, у “Титаник”дан сал аввал, 1906 йилда қурилган, 1907 йилда сувга туширилган. Кеманинг узунлиги 240, эни 26, баландлиги 18 метр бўлган. “Лузитания” ҳам Британия ва АҚШ орасида қатнаб, йўловчи ташиган.

1914 йилда Биринчи жаҳон уруши бошланади. Бу урушда Британия, Франция ва Россия иккита империя – Германия ҳамда Австрия-Венгрия иттифоқига қарши урушган.

Уруш бошланганидан сўнг Атлантика океани шимолида сузиш бирмунча хавфли бўлиб қолади. Бироқ Британия кемалари йўловчи ва юк ташишда давом этади.

1915 йил 7 май куни Ню Йорк-Ливерпул йўналишида сузаётган “Лузитания”га Ирландия қирғоқлари яқинида немис субмаринаси торпедо билан зарба беради. “Лузитания” шикастланиб, чўка бошлайди.

Ўшанда йўловчилар ва экипаж аъзоларидан 763 киши қутқарилади. 1 197 киши ҳалок бўлади. Ҳалок бўлганлар орасида америкаликлар ҳам бор эди. Бу ҳодиса АҚШнинг Биринчи жаҳон урушига қўшилишига сабаб бўлган.

3. “Эстония”

Швецияда ясалган “Эстония” пароми 1980 йилда сувга туширилган ва дастлаб унинг номи бошқа бўлган. 1993 йилда уни Эстония давлати сотиб олиб, номини “Эстония” деб ўзгартиради.

Паромнинг узунлиги 157 метр, эни 24,2 метр бўлиб, у турли юкларни ташишга мослашган, бундан ташқари 1 190 нафар йўловчи ўрнига ҳам эга бўлган.

1994 йил 27 сентябр куни тунда “Эстония” Таллин портидан Стокҳолмга қараб йўлга чиқади. Кўп ўтмай паром радарлардан йўқолади. “Эстония” ҳалокатга учраган ва денгиз тубига чўкиб кетганди. Оқибатда унинг бортидаги 852 киши ҳалок бўлади. 138 киши қутқарилади.

Кейинчалик “Эстония”нинг ҳалокатига кучли шамол ва бўрон сабаб бўлгани аниқланади. Яъни денгизда бўрон бошланади ва паромни силкита бошлайди. Шунда унинг олд қисмида жойлашган, турли транспорт воситаларининг паромга чиқишида асқатадиган 50 тонналик темир “кўприк” (аппарел) узилиб кетади.

Шунда “Эстония”нинг олд қисми тешилиб, у сув билан тўлади. Оқибатда паром 28 дақиқада чўкиб кетади. “Эстония”нинг чўкиб кетиши тинч даврларда содир бўлган энг йирик кема ҳалокати ҳисобланади.

4. “Коста Конкордия”

2005 йилда сувга туширилган “Коста Конкордия” круиз кемасининг узунлиги 290, эни 35 метр бўлган. Унда 3 780 нафар меҳмон учун жой қилинган бўлиб, кемага 1 100 нафар экипаж хизмат кўрсатган. Ўша пайтда у Европадаги энг йирик круиз кема ҳисобланган.

Кемада 15 та палуба, 14 та лифт, 4 та бассейн, 5 та ресторан, фитнес марказ, “Формула-1” симулятори ва 1 450 та барча қулайликларга эга каюталар бўлган. “Коста Конкордия”ни қуриш учун ярим млрд доллар сарфланган.

2012 йил 13 январ куни кема 3 216 йўловчи ва 1 013 нафар экипаж аъзоси билан Ўрта Ер денгизи бўйлаб саёҳат қилиб юрганида Италия қирғоқлари яқинида, кичик Жилео ороли олдида қояга урилади.

Шунда кеманинг таг қисми тешилади ва ўша ердан сув кириб, у ёнбошлаб қолади. Оқибатда кемада бўлганлардан 32 киши ҳалок бўлади. 150 киши турли даражада тан жароҳатлари олади. Қолганларни қутқаришади.

2014 йилда Америка ва Италия компаниялари ҳамкорликда ёнбошлаб қолган кемани қоядан чиқариб олади. Бироқ уни таъмирлаб бўлмайди. Шундан сўнг “Коста Конкордия” бўлакланади ва 80 фоиз материаллари қайта ишлашга топширилади.

Кейинчалик “Коста Конкордия”га эгалик қилган компания жабрланувчиларнинг ҳар бирига 11 минг доллардан пул беради. Бундан ташқари, ҳалок бўлган 32 кишининг ҳар бирига ҳисоблаб яқинларига 1 млн доллардан берилади.

Ҳалокатдан сўнг ўтказилган суриштирувларда ҳодисага 52 ёшли кема капитани айбдор экани аниқланади. 2014 йилда капитан 16 йилга озодликдан маҳрум қилинади.

5. “Вилле ду Гавр”

Франциянинг Гавр шаҳридан Ню Йоркка йўловчи ташиган ва дастлаб Наполеон III деб номланган бу кема 1865 йилда сувга туширилган. 1866 йилдан у Трансатлантика йўналишида йўловчи таший бошлаган.

1873 йил 22 ноябрда “Вилле ду Гавр” Британиянинг “Лоч Эрн” кемаси билан тўқнашади ва 12 дақиқа ичида чўкиб кетади. Ўшанда кемада бўлганлардан 61 йўловчи ва 26 нафар экипаж аъзолари қутқарилади. 226 киши ҳалок бўлади.

Ҳалокат тунда содир бўлгани учун ҳар икки кема капитанлари бир-бирига яқинлашаётганини сезмай қолади. Тўқнашув хавфини сезишганда икки томон ҳам йўналишни ўзгартиришга уринади. Бироқ тўқнашувдан қочишнинг иложи бўлмайди.

6. “Генерал Слокам”

Америкаликларга тегишли бу кема 1891 йилда сувга туширилган ва Ню Йорк-Ню Жерси йўналишида қатновларни амалга оширган. 1904 йил 15 июн куни кема Ню Йорк яқинидаги Ист-Ривер бўғози бўйлаб сузаётганда ёнғин келиб чиқади. Ўшанда унинг бортида 1 342 киши бўлган.

Кема палубаси ва бошқа кўплаб жиҳозлар ёғочдан тайёрлангани учун олов тез тарқалади. Оқибатда кемадагиларнинг 1 021 нафари ҳалок бўлади.

Суриштирувлардан сўнг ёнғинга йўловчилар томонидан оёқ остига сигарет қолдиғи ёки ёниб турган гугурт ташлангани сабаб бўлгани айтилади. Бироқ бу ишни айнан ким қилганини аниқлашнинг иложи бўлмайди.

Кейинроқ ҳалокат юзасидан 8 кишига айблов эълон қилинади. Улар орасида кема капитани, икки инспектор, кемага эгалик қиладиган компания президенти ҳам бор эди. Охир-оқибат фақат капитан айбдор деб топилади ва у 10 йилга қамалади.

“Генерал Слокам” билан содир бўлган ҳодиса 2001 йил 11 сентябр воқеаларигача Ню Йоркда содир бўлган энг йирик ҳалокат ҳисобланган.

7. “Андреа Дориа”

1951 йилда сувга туширилган “Андреа Дориа” кемаси Италия компаниясига тегишли бўлиб, асосан Трансатлантика йўналишида йўловчи ташиган.

1956 йил 25 июл куни тунда кема 940 йўловчи ва 826 нафар экипаж аъзолари билан Италиянинг Генуя шаҳридан Ню Йоркка қараб сузиб бораётганида АҚШга қарашли Нантакет ороли яқинида Швецияга қарашли “Стокҳолм” кемаси билан тўқнашиб кетади.

Оқибатда ҳар икки кема шикастланади ва кўп ўтмай “Андреа Дориа” чўкиб кетади. “Стокҳолм” кемасининг фақат тумшуқ қисми шикастланганди. Ҳодисада ҳар икки кемада бўлганлардан 46 киши ҳалок бўлади. Қолганларни қутқаришга улгуришади.

Тўқнашувга қалин туман сабаб бўлганди. Туннинг қоронғисида ҳар икки кема капитанлари рўпарадан келаётган бошқа кемани сезишмайди. Сезишганда эса кемаларни тўқнашувдан олиб қочишнинг иложи бўлмайди.

8. “Курск” сувости кемаси

“Курск” Россияга тегишли ҳарбий сувости кемаси бўлиб, у 1994 йилда сувга туширилганди. 2000 йил 12 август куни кема ҳарбий-ўқув машғулотида иштирок этиш учун Баренц денгизига чиқади.

Ўқув машғулоти давомида кемадаги бир нечта қанотли ракеталар билан сув юзасидаги шартли нишонларга зарба берилади. Ўқув-машқи журналларида “Курск” билан боғлиқ охирги ёзув соат 11:15 да қайд этилади.

Соат 11:28 да ўқув машғулотида иштирок этаётган ҳарбий крейсердагилар кучли портлашни қайд этишади. Шундан сўнг “Курск”билан алоқа узилади. Дарҳол уни қидириш ишлари бошланади.

Аввалига вертолётлар денгиз сатҳини текшириб чиқишади. Сўнг қидирувга сувости кемалари қўшилади. “Курск”ни ҳодисанинг эртасига сув остидан, 108 чуқурликдан топишади. Кема ҳалокатга учраган ва ундаги 118 нафар ҳарбий денгизчилар ҳалок бўлганди.

Россия расмийлари кемада бўлганлар портлаш вақтида ҳалок бўлган деган хабар чиқаради. Бироқ кейинчалик 21 август куни қутқарувчилар кемани текшираётиб, 23 нафар матроснинг жасадини бошқа бўлимдан топади.

Бу матросларнинг ёнидан чиққан ёзувларда улар маълум вақт тирик бўлгани ёзилганди. Ўшанда кема ҳалокатга учраган пайтдаёқ Британия ва Норвегия флотлари Россияга ёрдам таклиф қилган ва рад жавобини олишганди.

Бироқ кемани текшириш ва тепага олиб чиқиш жуда мураккаб ишлиги маълум бўлгач Россия барибир хориждан ёрдам чақиради.

Шу сабабли Россия жамоатчилиги, ҳалок бўлган денгизчиларнинг яқинлари ҳанузгача Россия ҳукуматини ўзи эплай олмайдиган ишда бошқаларнинг ёрдамини рад этгани ва қутқарув ишларини кечиктиргани учун айблаб келишади.

Ғайрат Йўлдош тайёрлади.