"БМТ эскирди, халқаро ҳамжамият муаммолар олдида ожиз" - Туркия элчиси

Тошкентда асосан БМТ ва унинг хавфсизлик кенгаши роли муҳокама қилинган панель сессияда қатнашганлар халқаро ташкилотларнинг қарорлари ишламаётганини танқид қилишди. Туркия элчисига кўра, адолат ва тинчликни таъминлаш мақсади устида қурилга н БМТ эскирди, халқаро ҳамжамият бугуннинг муаммолари олдида ожиз қолмоқда. Туркиялик ва маҳаллий спикерларга кўра, дунё тақдирини фақат 5 давлат ҳал қилаётгани - адолатсизлик.

Иккинчи жаҳон урушидан кейин адолат ва тинчлик мақсадлари устида қурилган БМТ афсуски, йиллар давомида синовдан ўтолмади. Унинг қарорлари икки томонлама стандартлар асосида ишлайди. Масалан, қирғин остида эзилаётган мазлум халқлар олдида халқаро ҳамжамият нақадар ожизлигини шу кеча-кундузда кўриб, гувоҳи бўлмоқдамиз, дейди тадбирда чиқиш қилган Туркиянинг Ўзбекистондаги элчиси.

“Болқонда мутаассиблар, геноцид тарафдорлари қўлида қолган мусулмонларнинг тақдири, ночорлиги ҳақидаги аччиқ хотиралар ҳали ҳам ёдимизда. Суриядаги ҳукумат эса йиллар давомида ўз халқига турли, жумладан кимёвий қуролларни ишлатиб ҳам зарар етказди. Сурия халқи нечоғлик ёлғиз эканига гувоҳ бўлдик. Африкани эксплуатация қилиш учун беллашаётган кучлар, у ерларда геноцид бўлса ҳам, бизга фарқи йўқ, деганларни биз яхши биламиз. 2023 йилнинг 7 октябридан бери давом этаётган ваҳшийлик, ҳаёти юлиб олинган жонлар, ёш болалар ва аёллар, ўз хизмат вазифаларини бажариш чоғида ҳалок бўлганлар, шаҳид бўлган журналистлар, халқаро ташкилотлар ва тиббиёт вакиллари, очлик ва йўқчилик билан жазоланган минглаб одамлар, ватанидан қувғин қилинганларнинг тақдири – халқаро муносабатларда ҳозирги тенденцияни якунлаш кераклигини исботламоқда” – Уфук Улуташ, Туркиянинг Ўзбекистондаги Фавқулодда ва мухтор элчиси

Давра суҳбатида қатнашган сиёсатшунос ва экспертлар фикрича, жаҳондаги тизим ростдан ҳам адолатсиз. Хавфсизликка масъул давлатларнинг ўзи бугун дунё тинчлигини биринчи даражали бузувчилардир. БМТнинг Хавфсизлик кенгаши аъзоларидан бири уруш олиб боряпти, яна бири АҚШ эса Трамп келгандан дунё ишларига иккинчи даражали, деб қарамоқда. Демак, дунё тақдирини шу бешта давлат эмас, ундан ҳам камроғи ҳал қиляпти, дейди сиёсатшунос Фарҳод Толипов.

“Трампнинг қўшни давлат Канада ёки Гренландия, Украина борасидаги қарашлари, НАТО ва БМТга аъзоликни сўроқ остига олиши – АҚШнинг тобора дунёдан яккаланиш сиёсатига интилаётганини исботлайди. Демак, Хавфсизлик кенгашида дунё ишларини беш давлат ҳам эмас, ундан камроқ давлат ҳал қилмоқда” – Фарҳод Толипов, сиёсатшунос.

Бугунги дунёнинг ҳуқуқий конструкцияси 1945 йилда БМТ Хавфсизлик кенгаши орқали белгиланган. Кенгашнинг 5 аъзоси уруш ва тинчлик масалаларини белгилайди, стратегик қарорларни қабул қилади. Уларнинг ҳаммаси инсониятни оммавий қириш омили бўлган ядровий арсеналларга эга. Хавфсизлик кенгаши аъзолари ичкаридан эшикни қулфлаб олган, ҳеч кимни қўймайди, дейди сиёсатшунос Камолиддин Раббимов.

“БМТ Хавфсизлик кенгаши аъзолари таркибни кенгайтириш масаласига ҳеч қачон кўнмайди. Улар ичкаридан эшикни қулфлаб, калитни океанга отишган. Аслида дунёдаги тинчликни бузувчилар ҳам шу давлатлар. Яъни БМТ Хавфсизлик кенгаши аъзолари – дунёдаги энг катта қароқчилар” – Камолиддин Раббимов, сиёсатшунос.

Халқаро ҳамжамият урушлар, кескинлик ва можаролардан тийилиш учун бирлашган. Лекин аниқ-конкрет уруш ёки мавзу атрофида афсуски, дунё бўлинади. Тарихдан ҳақиқат излаб, тинчлик бузаётганлар ҳам бор, дейди спикерлар.

Бир қутбли дунё инқирозга учраб, кўп қутбли дунё тартиботига ўтиларкан, гегемонликка 4 куч даъвогар, булар – АҚШ, Россия, Хитой ва Европа Иттифоқи. Лекин дунё ишларини ҳал қилишда мусулмон оламидан ҳеч ким йўқ.

“Хавфсизлик кенгашида ўтирганларнинг тўрттаси ғарб цивилизацияси, фақат Хитой – шарқдан. Улар катта колониал давлатлар ҳам ҳисобланади. Хўш, нега мусулмон оламидан ёки туркий дунёдан ҳеч ким йўқ? Туркия ёки ундан кейин Саудия Арабистони бу кенгаш учун яхши номзод бўла олади. Тўғри, халқаро муносабатларда одатда Саудия АҚШ нима деса, рози бўлади. Бироқ Макка феномени мусулмонларни бирлаштиради ва шу жиҳатдан Ар-Риёд ислом олами вакили бўлиши мумкин” – Камолиддин Раббимов, сиёсатшунос.

Панель сессия модераторига кўра, давлатларнинг биргаликдаги овозигина БМТ Хавфсизлик кенгаши таркибини ўзгартириш ва «вето» ҳуқуқи масаласини қайта кўриб чиқишга ундаши мумкин.

“Туркиянинг БМТ Хавфсизлик Кенгашига эътирозига аниқ ечим сифатида таклиф қиладиган ҳеч нарсаси йўқ. Бу масалани муҳокама қилиш ва фикрларни ривожлантириш керак. Ҳозиргина панель иштирокчиларидан бири Туркиянинг Марказий Осиё билан алоқалари қанчалик мустаҳкамланса, улар бир фикрда тўхталса, бир ёқадан бош чиқарса, ягона овоз ўлароқ халқаро тизимда бўй чўзишини гапирди. Яъни мана шу бирлашган овозгина Хавфсизлик кенгаши таркибини ўзгартириши ва уларнинг «вето»сини қайта кўриб чиқиши мумкин. Биз 20 дан ортиқ давлатларда бу суҳбатларни ўтказар эканмиз, биргаликда айтмоқчимиз: “Дунё ростдан ҳам бешдан катта”, - дейди муҳокама модератори.

Эслатиб ўтамиз, Туркиянинг дунёга айтаётган бу чақириғи доирасида президент Эрдўғаннинг “Дунё янада одил бўлиши мумкин” китоби босиб чиқарилган. У ўзбек тилида ҳам чоп этилди.