Мюнхен фожиасига 60 йил: аслида нима бўлганди?

Футбол оламида Мадрид ва Манчестер, уларнинг ўзаро рақобати ва алоқаларининг аҳамияти катта. Замонавий футбол қаҳрамонларидан бири Криштиану Роналдунинг шаклланишида икки клубнинг хизмати катта. Айтишларича, Роман Абрамовичнинг футболга қизиқиб қолиши ва унда «Челси»ни сотиб олиш ғояси пайдо бўлишида «Реал» ва «Манчестер Юнайтед» ўртасидаги «Олд Траффорд»да бўлиб ўтган (ЕЧЛ 2002/03 чорак финали жавоб ўйини. Инглизлар 4:3 ҳисобида устун келишган, аммо Мадридда 3:1 ҳисобида енгган Мадрид ярим финалга йўл олган) учрашув сабаб бўлган экан. Девид Бекҳэм, Рууд ван Нистелрой, Габриел Хайнце, Майкл Оуэн, Анхел Ди Мария каби юлдузлар ҳар икки жамоа либосини кийишган. Ҳозирда «МЮ»ни бошқараётган Жозе Моуриньо ҳам бир пайтлар «Реал»да ишлагани алоҳида воқеа.

Аммо, аслида бу клублар ўртасидаги дўстона алоқалар бироз эски, жуда мустаҳкам эканини кўпчилик билмаса керак. Ҳозирда «Реал» уй учрашувларини ўтказадиган стадион номига битилган Сантьяго Бернабеу 1958 йилнинг 6 февраль куни, яъни роппа-роса 60 йил олдин Мюнхенда содир бўлган фожиадан сўнг, «Манчестер Юнайтед»нинг оёққа туришида катта ёрдам кўрсатган. Ўша пайтларда у «Реал» президенти ҳисобланарди.   

БЕРНАБЕУ ВА БАСБИ

Бу ҳақида англиялик Жон Ладден ўзининг «Икки шаҳар ҳақида қисса: Манчестер ва Мадрид 1957-1968» китобида ёзганди. Унда айтилишича, «Реал»нинг буюк президенти Сантьяго Бернабеу бу жамоа билан Европа Чемпионлар кубогининг иккинчи мавсумида, мадридликлар ярим финалда «Манчестер Юнайтед»га қарши ўйинларда 3:1 ва 2:2 ҳисобларида ўйнаган пайтида қизиқиб қолган экан. Ўша пайтгача энг буюк юлдузларни «Реал»га олиб келиш орқали муваффақиятларга эришишга одатланган Бернабеу «МЮ» таркибидаги жуда ёш йигитларнинг ўйинларидан ҳайратга тушади ва Мэтт Басбини Мадридга таклиф қилади. Шотландиялик мураббий томонидан таклифнинг рад қилиниши уни унчалик хафа қилмади. У билардики, Басби ўша ёш йигитлар билан Европани забт этишдек буюк орзулар оғушида эди.

Орадан ўн ой ўтиб, ёш «Юнайтед» ҳалокатга учради. Мюнхендаги авиаҳалокат 8 футболчи, уч мураббий ва яна 10 кишини ҳаётдан олиб кетди. Чемпионлар кубоги чорак финалида ғалаба қозонган йигитлар ҳалок бўлган, гўёки энди Басбининг орзулари ҳам ўша Мюнхен ўрмонларида кўмилганди.

Ўша ҳалокат оғушидан чиқмаган «Манчестер Юнайтед» ярим финалда икки ўйин натижасига кўра Италиянинг «Милан» клубига 2:5 ҳисобида ютқазди. Финалда эса, Хенто ва Ди Стефано каби юлдузларнинг ёрқин ўйинлари эвазига «Реал» миланликларни мағлуб этди ва Сантьяго Бернабеу ушбу ғалабани ҳалок бўлган манчестерликларга бағишлайди. У ҳатто кубокни Манчестерга жўнатмоқчи бўлди, аммо инглизларнинг буни қабул қилишни истамаганлари ҳам тушунарди. Барибир испаниялик президентнинг бу ҳаракати таҳсинга сазовор. 

ҲАММАСИ СЕН УЧУН, МАНЧЕСТЕР

Сантьяго Бернабеунинг «Манчестер Юнайтед»га бўлган меҳри шу билан тугамади. У «Реал»нинг энг асосий футболчиси Алфредо Ди Стефанони «Юнайтед»га ижарага бермоқчи бўлди ва футболчини бунга кўндирди ҳам. Аммо бу ерда «ғурурли» Англия футбол ассоциацияси аралашди - «Ди Стефано қайсидир британияликнинг ўрнини эгаллайди, керак эмас». Европа турнирларини иккинчи даражали деб, узоқ вақтларгача инглиз клубларини бу мусобақаларда иштирок этишларига тўсқин бўлган ташкилотдан яна нимани кутиш мумкин?

«Мадрид» аҳдидан қайтмади ва энди бошқа йўл билан ёрдам беришга ўтди. Мюнхенда ҳалок бўлган футболчиларга бағишлаб «Жасур чемпионлар» деб ёзилган байроқлар чиқаришди ва унда марҳумларнинг исмлари ҳам жой олганди. Сотувдан тушган даромад «Манчестер Юнайтед»га жўнатилди. Авиаҳалокатда жароҳат олганлар учун Мадриднинг энг яхши шифохоналарида бепул даволаниш ташкил қилинди. Шунингдек, икки клуб ўртасида бир нечта ўртоқлик ўйинлари ўтказилди.

«Бу шунчаки ўртоқлик ўйинлари эмасди. «Юнайтед» ўшанда Европа ҳақида орзу ҳам қила олмасди, Англия биринчи дивизионида қолишнинг ўзи ҳам осон бўлмасди. Аммо Басби футболчиларининг хаёлларида ўша Чемпионлар Кубоги орзуси йўқолмаслигини жуда истарди, улар учун Пушкаш ва Ди Стефано даражасига интилиш жуда муҳим бўлган» - деб эслайди Ладден.

«Реал» ўша пайтларда қитъанинг энг кучли ва машҳур клуби эди. Юқорида тилга олинган Ди Стефано ва Хентодан ташқари, Раймон Копа, Ференц Пушкаш, Хосе Сантамария... У даврларда юлдузли таркиб билан турли ўртоқлик ўйинларида майдонга тушиш орқали ҳам клублар катта даромад қиларди. Ҳар бир ўйин учун ўша пайтлар учун жуда катта пул саналган 12 минг фунт бундай ўйинларнинг баҳоси эди. «Юнайтед» қанча беришга қодир бўлса, ўшанда берсин» - деган Бернабеу инглиз клуби билан бир қатор ўйинлар ташкил этди. Ладденнинг ёзишича, Басби ҳам бу ғояга шу қадар муккасидан кетган эдики, шогирдларининг ғалабага бўлган руҳияти тушиб кетишидан, мухлисларнинг эса, ишончи йўқолишидан қўрқмай қўйганди. Ахир бу ўйинларнинг аксарияти мадридликларнинг ғалабаси билан тугарди-да.

1959 йилнинг октябрида илк ўйинда «Олд Траффорд»га келган 63 минг мухлис «Реал»нинг 6:1 ҳисобидаги ғалабасини кузатди. Мадриддаги жавоб ўйини 6:5 ҳисобида мезбонлар фойдасига ҳал бўлди - ташриф буюрган 80 мингдан зиёд мухлис ҳар икки жамоани ҳам олқишлади. Ўйиндан сўнг, Мюнхенда жабр кўрган оилалар шарафига кечки зиёфат уюштирилди. «Басби мен футбол оламида кўрган энг жасур ва буюк инсондир», деди ўша кунги нутқида Сантьяго Бернабеу.

Кейинги ўйин 1960 йилда ўтказилди. «Мадрид» 3:2 ҳисобида ютди, кейинги йилги учрашувда эса, ниҳоят инглизларнинг қўли баланд келди - 3:1. 1962 йилнинг сентябридаги ўйинда эса, «Манчестер Юнайтед» энди кучайган, «Реал» билан тенгма-тенг ўйнай оладиган даражага етганди. Улар Испаниядан 2:0 ҳисобидаги ғалаба билан қайтишди.

«Манчестер Юнайтед» ўша мавсумда Мюнхен фожиасидан кейинги илк соврини ютганди. Англия кубогидан кейин, навбатдаги мавсумларда қаторасига икки чемпионлик нишонланди. Кульминация эса, 1968 йилги Европа Чемпионлар Кубоги финали бўлганди. Басби янги жамоасини 10 йил ўтиб, буюк орзу сари етаклаб борган, «Басби болалари -2» инглиз клублари ичида илк бор ушбу соврин эгасига айланди.

Мюнхен фожиасидан тирик қолган Фоулкс ва Чарлтонга ҳам ушбу кубокни кўтариш насиб этди.

«Ниҳоят, марҳум дўстларимга, энг аввало ўзимга берган сўзимнинг устидан чиқдим, фаолиятимдаги энг муҳим совринни қўлга киритдим», - деганди ўша ўйиндан кейин Бобби Чарльтон. Эътибор беринг, бу сўзлар икки йил олдин Англия терма жамоаси билан бирга жаҳон чемпионатида ғолиб чиққан футболчи тилидан янграётганди.

Қизиғи, ўша мусобақа ярим финалида инглизлар «Реал»ни доғда қолдирганди. Сантьяго Бернабеу албатта, бундан хафа бўлса-да, ғолибларни табриклашга ўзида куч топа олди. «Инглизлар бу турнирда ғалаба қозонишларини истагандим, шундай бўлди», - деди у финалдан кейин. Унинг буюк «Реал»и Мюнхен тупроқларидан туриб борган жамоага имкониятни бой берган бўлса-да, футболнинг ажойиб ҳикояларидан бирига айланган бу воқеада унинг ҳам ҳиссаси катта бўлганини тан олиш жоиз.

Қаҳрамон Асланов тайёрлади.