Taloq qilaymi yoki oq bo‘laymi?

Ota-onaga yaxshilik qilish borasida biz musulmonlarga yaqin keladigan xalqning o‘zi yo‘q, desak aslo mubolag‘a qilmagan bo‘lamiz. Chunki ota-onaga yaxshilik qilish dinimiz ta'limotida bandani Allohga yaqinlashtiruvchi eng afzal amallardan hisoblanadi. Alloh taolo Qur'oni karimda bir necha oyatlarda O‘ziga ibodat qilishga buyurish bilan birga ota-onaga yaxshilik qilishga buyurgan. Ularga qilinadigan xizmatni ibodat darajasiga ko‘targan.

Ha, ota-onasiga itoat qilayotgan farzand, aslida Allohga itoat qilayotgan, U Zotning buyrug‘ini bajarayotgan bo‘ladi. Zero ota-ona farzand uchun Alloh taoloning vasiyatidir. U Zot Qur'oni karim oyatlarida ularga yaxshilik qilishga buyurarkan aynan vasiyat siyg‘asi bilan amr etgan. Vasiyat bilan amrning o‘rtasida farq bor. Amr bir ishni qilishga buyruq, vasiyat esa buyruqni o‘ta muhim va ta'kidli ekani va uni esdan chiqarish mumkin emasligini ham ifoda qiladi. Shuningdek, ota-onaga itoatsizlik ham Alloh taologa itoatsizlik, U Zotning buyrug‘iga bo‘ysunmaslikdir.

Shunday ekan, ota-onaga xizmat va itoat qilish bosh ustiga. Lekin, har bir narsaning chegarasi bo‘lganidek ota-onaga itoat qilishning ham chegarasi bor. Alloh taolo aytadi:

وَإِن جَٰهَدَاكَ عَلَىٰٓ أَن تُشۡرِكَ بِي مَا لَيۡسَلَكَ بِهِۦ عِلۡمٞ فَلَا تُطِعۡهُمَاۖ وَصَاحِبۡهُمَا فِي ٱلدُّنۡيَا مَعۡرُوفٗاۖ  وَٱتَّبِعۡ سَبِيلَ مَنۡ أَنَابَ إِلَيَّ ثُمَّ إِلَيَّ مَرۡجِعُكُمۡ فَأُنَبِّئُكُمبِمَا كُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ (سورة لقمان-15)

“Agar ular seni, o‘zing bilmagan narsani Menga shirk keltirishga majburlasalar, bas, ularga itoat qilma! Va ularga dunyoda yaxshilik qil. Menga inobat qilganning yo‘liga ergash. So‘ng, qaytishingiz faqat Mening huzurimgadir. Men sizga nima amal qilganingizning xabarini berurman” (Luqmon 15).

Ushbu oyatda zikr qilingani ota-ona farzandni shirk yoki kufrga buyurishsa, ularga ana shu ishda itoat qilmaydi. Chunki Alloh taoloning haqqi ularning haqlaridan ustun hisoblanadi. U Zotga kufr va gunoh bo‘ladigan ishlarda itoat qilmaydi. Hadisi sharifda ham:

عَنْ عَلِىٍّ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قال قال رسول الله صلى الله عليه و سلملاَ طَاعَةَ لأَحَدٍ في مَعْصِيَةِ الله إِنَّمَا الطَّاعَةُ في المَعْرُوفِ رَوَاهُ الْبُخَارِىُّ

Ali (roziyallohu anhu) aytadilar: “Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Allohga gunoh bo‘ladigan ishda hech kimga itoat yo‘qdir! Albatta, itoat qilish ma'ruf-yaxshilik ishdadir”, - dedilar”. (Imom Ahmad rivoyati).

Demak, gunohga buyurgan kim bo‘lsa ham unga itoat qilish yo‘q. Ota-onaga ham faqat savobli yaxshi ishlarda itoat qilinadi. Yana boshqa hadisda:

عن عمران بن حصينرَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قال قال رسول الله صلى الله عليه و سلملاَ طَاعَةَ لِمَخْلُوقٍ في مَعْصِيَةِ الخَالِقِ رَوَاهُ أحمد

Imron ibn Husoyn (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilinadi: “Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “Xoliqqa gunoh bo‘ladigan ishda maxluqqa itoat yo‘qdir”, -dedilar”. (Imom Ahmad rivoyati).

U maxluq kim bo‘lishidan qat'iy nazar Xoliq Zotning haqqini poymol qilishni talab qilsa, unga itoat qilinmaydi. Lekin farzand ota-onasiga yaxshilik qilishda davom etaveradi. Itoat qilmaydi degani ayrim adashgan toifalar aytganidek, ulardan voz kechish degani emas. Zero ota-ona o‘zlari mushrik, kofir va dinsiz bo‘lsalar ham farzanddagi haqqi soqit bo‘lmaydi. Shuning uchun Alloh taolo ham shirk va kufrda ularga itoat qilishdan qaytarib turib: “Va ularga dunyoda yaxshilik qil”, - dedi. Ya'ni, farzandlik burchingni ado qilishda davom  etaver. Ularga yaxshilik qil.

Shuningdek, shirk va kufrdan boshqa gunohga buyurishsa ham itoat qilmaydi. Masalan, “aroq olib kel”, “aroq quyib ber” yoki “sen ham aroq ich” desa, yoki “namoz o‘qima, o‘qisang, oq qildim”, “ro‘za tutma”, desa ham itoat qilmaydi.

Yoki, hozirgi kundagi ba'zi adashgan oqimlarga qo‘shilishni, agar qo‘shilmasa oq qilishini aytsa yoki sen ham “Iroq va Suriyaga “jihod”ga bor”, deb talab qilsa, o‘g‘il unga itoat qilmay bormasa hech qanday gunoh bo‘lmaydi. Balki gumroh otasini ham gunohdan saqlab qolgan bo‘ladi.

Bugungi kunimizdagi dolzarb ijtimoiy muammolardan, tez-tez quloqqa chalinib turgan ana shunday noto‘g‘ri ishlardan biri, ayrim ota-onalar o‘g‘illaridan qattiq talab qilib: “Xotiningni taloq qil! Bo‘lmasam oq qilaman” yoki “Yo bizni de, yo xotiningni de! Ajrashmasang rozimasman. Bergan oq sutim harom bo‘lsin”, kabi qattiq-quruq gaplarni gapirib, farzandlarini nozik joyidan tutib, boshi berk ko‘chaga kiritib qo‘yadilar. Bechora o‘g‘il nima qilishini bilmay qoladi. Ba'zilari esa o‘zlari hoxlamasalar ham ota-onalarining bunday qaltis gaplaridan qo‘rqib, taloq qilishadi. Natijada bir oila buzilib ketyapti. O‘rtada ikki-uch begunoh bolachalar tirik yetim bo‘lib, sarsonu sargardon bo‘lib, tarbiyalari ham zoye bo‘lmoqda. Ana shunday paytlarda ko‘pni ko‘rgan yoshi bir joyga borib qolgan otalar ham ilgarigi oqil, purma'no so‘zli otalarimizdan farqli o‘laroq, onalarning tegirmoniga suv quyib, ishni yana ham kattalashtirmoqdalar. 

Yaqin kunlarda bo‘lgan bir voqeada qaynona kelini bilan kelisholmay o‘g‘lidan xotinini taloq qilishini qattiq talab qilib turib oladi. Chorasiz qolgan o‘g‘il onasining rioyasini qilib, keyin yarashib olish niyatida: “taloq qildim” deydi. Bu voqeaning guvohi bo‘lib turgan ota esa, eshitgan-bilganlariga tayanib: “O‘g‘ling taloq deb qutildi, ertaga yana yarashib olishi mumkin. Unga ayt, “uch taloq” qilsin”, - debdi. Oxir-oqibat, uch taloq olgan kelin sho‘rlik uch bolasi bilan otasining uyiga haydalibdi.

Buni qanday tushunish mumkin? Nahotki, bu ota-onani farzandlarining baxti, nabiralarining kelajagi qiziqtirmasa?! Allohning huzuriga borganda nima deb javob berishni o‘ylashmasa?!

Bunday paytda o‘g‘il qanday yo‘l tutsa to‘g‘ri bo‘ladi? Nima qilsa ota-onasiga oq bo‘lmas va Allohning huzurida gunohkor bo‘lmas edi? Ushbu savollarga quyidagi rivoyatlardan javob topishga harakat qilamiz.

عنأبيهريرةرضياللهعنهقال قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَن خَبَّبَ امرَأَةً عَلَى زَوجِهَا فَلَيسَ مِنَّا رَوَاهُ أبوداود

وَفِى رِوَايَةٍ أُخرَى قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لَعَنَ اللهُ مَن خَبَّبَ امرَأَةً عَلَى زَوجِهَا وَ لَعَنَ اللهُ مَن خَبَّب زوجاً عَلَى زَوجِهِ رَوَاهُأحمد

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “Ayolni eriga gij-gijlab,(o‘rtasini) buzgan bizdan emas”, boshqa bir rivoyatda “Ayolni eriga gij-gijlab, (o‘rtasini) buzganga Allohning la'nati bo‘lsin. Erkakni ayoliga gij-gijlab (o‘rtasini) buzganga Allohning la'nati bo‘lsin”, dedilar. (Imom Abu Dovud va Imom Ahmad rivoyati).

Ushbu hadisi sharifdan er-xotin o‘rtasini buzish, ularning ajralib ketishiga sabab bo‘lish gunohi kabiralarning eng kattalaridan ekanini bilib olishimiz mumkin. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) unday odamni  “bizdan emas” yoki unga “Allohning la'nati bo‘lsin” deyishlari har qanday oxiratdan umidi bor musulmonni bunday jirkanch ishdan hazar qilishiga kifoya qiladi.

Buyuk tobe'inlardan Hasan Basriy (rahmatullohi alayh)ga ba'zi kishilar savol berib: “Bir odamning onasi: “Xotiningni taloq qilasan” deb turib olsa, nima qiladi?” deyishdi. Hasan Basriy (rahmatullohi alayh): “Xotinini taloq qilishi onaga yaxshilik bo‘ladigan, ya'ni onaning xursandligi uchun qilinadigan ishlardan emas” deb javob berdilar. Demak, bunday holda onaning talabi noshar'iy talab bo‘ladi. Agar o‘g‘il unga itoat qilmasa gunohkor bo‘lmaydi.

Hanafiy ulamolardan Imom Tahoviy (rahmatullohi alayh): “Farzand muboh bo‘lgan narsalarda ularga bo‘ysunadi, qaytarilgan ishlarda emas”, deganlar.

Mulla Ali Qori Hanafiy (rahmatullohi alayh) aytadilar: “Xotini bilan ajrashishini buyursalar, uni taloq qilish lozim bo‘lmaydi. Agar bundan ota-ona qattiq ozor topsalar ham”.

Bir kishi imom Ahmad (rahmatullohi alayh)dan: “Otam xotinimni taloq qilishimga amr qilmoqda” dedi. U zot: “Uni taloq qilma”, -dedilar. U: “Umar (roziyallohu anhu) o‘g‘li Abdullohga taloq qilishga amr qilgan emasmi?” dedi. Shunda: “Otang Umar (roziyallohu anhu)dek bo‘lganda sen ham qilasan”, - dedilar. Ya'ni, sening otang ham hazrat Umardek haq va adolatni, havoyi nafsga ergashmaslikni biladigan darajaga yetmagunicha xotiningni taloq qilmaysan, demoqdalar.

Xuddi mana shu gaplar qizini majburlab, ajratib olmoqchi bo‘lgan ota-onalarga ham tegishlidir. Lekin aksar hollarda bunday ishlar kuyov tomonidagilardan ko‘proq sodir bo‘ladi.

Bahodir Rahmatullayev,
Toshkent viloyati Zangiota tumani
“Fath” jome masjidi imom-xatibi

Manba: Muslim.uz sayti