«O‘lmaydigan» sirli yulduzning kelib chiqishi tushuntirib berildi

Arizona universiteti va Koinotni tadqiq qilish instituti astronomlari NASA kosmik teleskopidan foydalanib, Eta Kilya yulduzi qanday qilib 1837-1856 yillarda o‘ta yangi bilan teng bo‘lgan energiya chiqarib tashlangan chaqnashlardan omon qolganligini aniqlashdi. Bu haqda Phys.org saytidagi matbuot uchun xabarnomada aytilgan.

Yerdan 7,5 ming yorug‘lik yili uzoqlikdagi Eta Kilya o‘zgaruvchan ikkilamchi yulduzdir, uning tarkibiy qismlaridan biri - 150-250 Quyosh massasiga ega yorqin moviy gipergigant. U beqaror va muntazam ravishda massasining bir qismini yo‘qotadi, kelajakda esa, kutilishicha, kuchli o‘ta yangiga aylanadi. 1837 yildan beri Eta Kilya «Buyuk chaqnash» deb nomlangan 18 yillik davrga kirdi, bunda yorqinligi sezilarli darajada oshgan, keyin oddiy ko‘z bilan farqlanmay qolgan. Biroq, u 1887 yilda va 1998 yilda o‘zining yorqinligini yana kuchaytirdi.

Olimlar Eta Kilyaning «Katta chaqnashi»dan nurli aks sadoni tahlil qildilar. Bu hodisa manbadan nur boshqa obektlardan aks etganida va kuzatuvchiga kechikib kelganida sodir bo‘ladi. Ma'lum bo‘lishicha, moddalar chiqarib tashlanishi kutilganidan 20 barobar tezroq yuz bergan, ya'ni chaqnash katta yulduzdan kelib chiqadigan kuchli yulduzli shamol uchun emas, balki o‘ta yangi yulduzga xos bo‘lgan.

Olimlarning taxminicha, Eta Kilya porlashining kengayishi tizimdagi uchinchi yulduzning yo‘q qilinishidan kelib chiqqan, bunda koinotga 10 Quyosh massasi chiqarib tashlangan. Hayotining oxiriga kelib, yoritgichlardan biri kengayib ketgan va massasining katta qismini yo‘qotgan, bu qo‘shnisiga o‘tib, uning yorqinligini oshirishga xizmat qildi. Donor yulduz hamrohidan uzoqlashdi va tashqi ikkinchi yulduz bilan aloqaga kira boshladi, u tizim ichiga, gipergigantga itarib tashlangan. Natijada, ikki yulduz to‘qnashdi, bu esa «Buyuk chaqnashni» keltirib chiqardi.

Shu bilan birga, donor yulduz omon qoldi va 5,5 yillik muntazamlikda gipergigant atrofida aylana boshladi. U chaqnash natijasida hosil bo‘lgan Gomunkul tumanliligi orqali har safar o‘tishi tufayli, bu yorug‘lik darajasidagi doimiy o‘sish va pasayishni keltirib chiqaradi.