Island tili lotin tili kabi o‘lik tilga aylanish xavfi ostida

Island tili orol-davlatda ovozli yordamchilarning keng ommalashayotgani va mamlakatning iqtisodiy yuksalishi tufayli yo‘q bo‘lib ketish xavfi ostida qolmoqda.

Gaplashadigan odamlar soni 330 ming deb hisoblab kelinadigan island tili turizmning rivojlanib borayotgani, ta'lim tizimidagi o‘zgarishlar hamda ovoz bilan boshqariluvchi «aqlli» yordamchilar paydo bo‘lgani bois, yo‘q bo‘lib ketish xavfi ostida qolmoqda, deb yozadi Associated Press agentligi.

2008 yilgi iqtisodiy bo‘hrondan keyin orol-davlat iqtisodiyotiga eng ko‘p daromadni boshqa mamlakatdan tashrif buyurayotgan sayyohlar keltirishmoqda. Islandlarning o‘sib kelayotgan yosh avlodi ingliz tili ta'siriga tobora ko‘proq tushmoqda, deydi Islandiya universiteti professori Eyrikur Rognvaldson.

«Kundalik hayotda island tili nechog‘lik foydasiz bo‘lsa, biz millat sifatida bu tildan voz kechish ostonasiga shunchalik yaqinmiz», — degan professor.

Ta'lim jarayonida island adabiyotiga diqqat-eʼtibor susaymoqda. Maslahatchi Anna Yonsdottirning so‘zlariga ko‘ra, Islandiyaning ko‘plab zamonaviy maktablarida bolalarga Skandinaviya afsonalarini o‘qitish majburlanmayapti, yangiroq asarlar bilan talabalar universitetlarning yuqori bosqichlarida tanishishadi. 

Island tilining muammosini texnika taraqqiyoti ham keskin chuqurlashtirmoqda. Professor Asgeyr Jonsonning fikricha, ovoz yordamida boshqariladigan zamonaviy qurilmalarning aksariyati ingliz tilidan foydalanishni nazarda tutadi, island tilini raqamli ko‘rinishda qabul qilishning rivojlanish darajasi jahonda eng pastlaridan biri hisoblanadi.

«Ovozli nazorat bilan muzlatgichdan, interaktiv robotlar va shunga o‘xshash qurilmalardan foydalanish imokniyatining mavjud emasligi yana bir yo‘qotilgan kenglik hisoblanadi», — deydi professor.

Xuddi shunday vaziyat Apple’ning Siri kabi virtual ovozli yordamchilaridan foydalanishda kuzatilmoqda, deb qayd etadi Mashable. Paydo bo‘lgan vaziyatni tuzatish yo‘lida harakat qilayotgan yagona kompaniya hozir Amazon bo‘lib turibdi: Alexa raqamli assistentini ishlab chiquvchilari servisning island tili bilan ishlashini takomillashtirish uchun tilshunos izlayotgani haqida e'lon berishgan.

Island tilining raqamli ko‘rinishda qabul qilinishida uning juda eskirganligi ham xalaqit bermoqda. Islandiyaning qit'adan uzoq orolda joylashganligidan til qadimgi skandinaviya tiliga juda yaqinligi saqlab qolgan, u ikki ming yil avval qanday ishlatilgan bo‘lsa shunday foydalanilmoqda.

Island tilida yangi so‘zlarni paydo bo‘lishi o‘zaklarni qo‘shish, kerakli suffikslar va artikllar joriy etish bilan yuzaga kelgan. Buning oqibatida island tilida Hundslappadrifa (Hunds-lappad-rifa, «tinch shamol chog‘ida pag‘a-pag‘a qor yog‘ishi») kabi so‘zlar paydo bo‘lgan. 

Eyyafyadlayyokyudl vulqonining nomi (Eyya-fyadla-yyokyudl, so‘zma-so‘z tarjima qilinsa «oroldagi muz tog‘i») — murakkab islandcha so‘zlar ichida eng mashhuri bo‘lsa kerak. 

Asgeyr Jonsonning aytishicha, bu amaliyotning hozirgidek davom etishi Islandiya uchun fojiali oqibatlarga olib keladi: unikal orol tilining yo‘qolishi olim va artistlar oldida ayni paytda mavjud bo‘lib turgan cheklovlarni olib tashlaydi va «aqlli boshlar»ning ingliz tili metropoliyalariga ko‘chib o‘tishiga sabab bo‘ladi.

Respublika partiyasining a'zosi Svandis Svavarsdottirning so‘zlariga ko‘ra, mamlakat hukumati butun bir mamlakatning madaniy merosini o‘rtaga tikishga haqi yo‘q, vaziyat esa kechiktirib bo‘lmas choralar ko‘rishni taqozo etmoqda, aks holda kech bo‘lishi mumkin.

Islandiya ta'lim vazirligining ma'lumotlariga ko‘ra, rasmiy tilni zamonaviy raqamli sohaga joriy etish uchun milliard krona (8,8 million dollar) talab etiladi. Gizmodo nashrining yozishicha, «Kremniy vodiysi»dagi ikki-uch nafar milliarderlar ajratishi mumkin, chunki ular uchun bu miqdordagi subsidiyalar «pista po‘choq» hisoblanadi.