Sulh o‘rniga – Istanbulda yangi muzokaralar. Putin G‘arbning 30 kunlik otashkesim bo‘yicha taklifiga qanday javob qaytardi?

U yarashuv masalasini Moskva va Kiyevning 15 may kuni Istanbulda bo‘lib o‘tishi mumkin bo‘lgan to‘g‘ridan to‘g‘ri muzokaralarida muhokama qilishni taklif qildi. Moskva ularda oldindan hech qanday shartlarsiz ishtirok etishga tayyor, dedi Rossiya prezidenti.

Putinning taklifi aslida 2022 yilda samarasiz yakunlangan format va jarayonga qaytishdir.

Vladimir Putinning Kremlda jurnalistlar uchun bergan tungi bayonotidan bilish mumkinki, Moskva amalda Ukrainaning yangi shartlarsiz 30 kunlik sulh e’lon qilish taklifiga rad javobini berdi.

U Kiyevni bungacha Kreml e’lon qilgan barcha sulhlarni: 2025 yil mart-aprel oylaridagi «energetika sulhi», aprel oyidagi «Pasxa sulhi» va Moskva tomonidan 8-10 may kunlari uchun e’lon qilingan uch kunlik otashkesimni buzishda ayblagan. Ukraina bunday ayblovlarni bir necha bor rad etgan va o‘t ochishni to‘xtatish rejimini aynan Moskva buzayotganini ta’kidlagan.

Kiyevning 12 maydan boshlab 30 kunlik to‘liq va so‘zsiz o‘t ochishni to‘xtatish rejimini e’lon qilish taklifi bir kun avval Ukrainada bo‘lib o‘tgan «ko‘ngillilar koalitsiyasi» sammiti hamda Fransiya, Buyuk Britaniya, Polsha va Ukraina yetakchilarining Donald Trampga birgalikdagi qo‘ng‘irog‘i yakunlari bo‘yicha Kiyevda yangragan edi. AQSh prezidenti ham Moskvadan «to‘liq va so‘zsiz sulh» e’lon qilishni talab qilish bo‘yicha qo‘shma qarorni qo‘llab-quvvatlagandi.

O‘t ochishni to‘xtatish g‘oyasidan bosh tortgan Putin Kiyevga «hech qanday shartlarsiz» to‘g‘ridan to‘g‘ri muzokaralarni tiklashni taklif qildi.

Bu 15 may kuni Istanbulda bo‘lishi mumkin, dedi u Kremlda jurnalistlarga.

Yangi muzokaralar, Putinning so‘zlariga ko‘ra, 2022 yilgi Istanbul muzokaralarining davomi bo‘lishi kerak.

«Kechiktirmasdan, Istanbulda... ular to‘xtatilgan joyda boshlashni taklif qilamiz», – dedi Putin va o‘shanda yarashuv bilan yakunlanmagan muzokaralarni Ukraina tomoni buzganini qo‘shimcha qildi.

Uning so‘zlariga ko‘ra, 11 may, yakshanba kuni u bu tashabbusni Turkiya prezidenti Rajab Toyyib Erdo‘g‘an bilan muhokama qilishni rejalashtirmoqda. Turkiya rahbari 2022 yilda ham Kiyev va Moskva o‘rtasida vositachilik qilgandi.

«Muzokaralar chog‘ida yangi sulh, yangi otashkesim haqida kelishib olish mumkin bo‘lishi ehtimoldan xoli emas», – dedi Putin va endi «to‘p Ukraina tomonida» ekanini qo‘shimcha qildi.

U muzokaralar chog‘ida o‘t ochishni to‘xtatish rejimi e’lon qilishni taklif etmagan.

Shu bilan birga, Rossiya prezidenti ilgari ko‘p marta aytgan gapini takrorladi: «Biz Ukraina bilan jiddiy muzokaralar olib borishga tayyormiz, ularning ma’nosi mojaroning asl sabablarini bartaraf etishdir».

U, shuningdek sulh Kiyevning qayta qurollanish, harbiylarni o‘qitish va boshqa imkoniyatlarini ham istisno qilishi kerakligini eslatdi. U mart oyida, Moskvaning ehtimoliy sulhga munosabatini birinchi marta izohlaganida ham shunday shartlarni keltirdi. «Biz ham shuning tarafdorimiz, ammo nyuanslar bor», – degandi o‘shanda Rossiya prezidenti Moskva o‘t ochishni to‘xtatishi uchun talab etiladigan shartlarni nazarda tutib.

Ukraina va uning g‘arbdagi ittifoqchilari bu talablarni nomaqbul deb atadi, chunki bunday holatda Kiyev qurolsizlanishiga to‘g‘ri keladi.

Putinning chiqishi Moskva vaqti bilan taxminan tungi soat 01:30 da boshlangan va taxminan 20 daqiqa davom etgan, bu prezidentning Moskvadagi eng kechki chiqishi bo‘lishi mumkin. Ko‘p o‘tmay, Ukrainadagi monitoring kanallari Rossiyaning zarbdor dronlari 8-10 may kunlaridagi qisqa muddatlik tanaffusdan keyin Ukraina osmoniga kirib kelishi qayta tiklangani haqida xabar berdi.

Kiyev nima taklif qilgandi?

Putinning bayonoti Kiyevda Ukrainaga ittifoqchi davlatlar yetakchilarining «ko‘ngillilar koalitsiyasi» nomi ostidagi sammitidan bir necha soat o‘tib berildi. Putinning bayonoti kutilayotgan sharoitda Kreml sammit yakunlariga izoh bermadi: sammit yakunida Ukraina prezidenti Volodimir Zelenskiy 12 maydan boshlab kamida 30 kun davomida o‘t ochishni to‘liq va so‘zsiz to‘xtatish bo‘yicha talab haqida e’lon qildi.

Sammitda ishtirok etish uchun 10 may kuni ertalab Ukraina poytaxtiga Germaniyaning yangi kansleri Fridrix Mers, Fransiya prezidenti Emmanuel Makron, Buyuk Britaniya bosh vaziri Kir Starmer va Polsha hukumati rahbari Donald Tusk tashrif buyurgandi. Zelenskiy bilan muzokaralardan so‘ng, besh kishi o‘z tashabbuslarini AQSh prezidenti Donald Tramp bilan telefon orqali muhokama qildi, Tramp ularning Moskvaga nisbatan talabini qo‘llab-quvvatladi.

«Agar [Putin] tinchlik haqida jiddiy gapirayotgan bo‘lsa, unda buni ko‘rsatish imkoniyati bor. „Agar“ va „lekin„“ deyishni, shartlar va kechiktirishlarni bas qilish kerak», – dedi Starmer sammit yakunida.

Agar Moskva bunga rozi bo‘lmasa, Yevropa va AQSh unga qarshi yangi sanksiyalar joriy etishga tayyor, deb va’da berdi Makron.

G‘arb yetakchilari hozircha Putinning 30 kunlik sulhni rad etishiga o‘z baholarini berishmadi.

2022 yilgi Istanbul muzokaralari qanday o‘tgan va nima bilan yakunlangandi?

Putin amalda davom ettirishni taklif qilgan Istanbuldagi muzokaralar 2022 yil mart oyi oxirida, Rossiya Ukraina hududiga keng ko‘lamli bostirib kirishni boshlaganidan bir necha haftadan keyin bo‘lib o‘tgandi.

O‘shanda Rossiya Ukrainaning NATOga qo‘shilishdan bosh tortishini va Kiyevning yadrosiz va blokdan tashqari davlat maqomiga rozi bo‘lishini talab qilgan, Ukraina esa shartnomalarda qayd etilgan xavfsizlik kafolatlari sharti bilan bunga tayyor edi. Rossiya tomonidan anneksiya qilingan Qrim va Donbass masalasi ikki davlat prezidentlari darajasida alohida muhokama qilinishi ko‘zda tutilgandi. Kiyev o‘t ochish to‘liq to‘xtatilganidan keyingina shartnoma imzolanishi mumkinligini bildiradi.

Muzokaralar natijalari «Istanbul kommyunikesi»da qayd etildi, ammo uni rivojlantirish bo‘yicha aniq shartnomalar tuzilmadi. Iyun oyi o‘rtalarida Putinning yordamchisi Yuriy Ushakov «hammasi tugagani»ni ma’lum qildi.

O‘shanda BBC manbasi muzokaralar muvaffaqiyatsizligining sababini shunday izohlagandi: «Muzokaralar, agar yetakchilar tinchlik haqida kelishib olsalar, imzolaydigan hujjatlar haqida edi. Endilikda tinchlik umuman imkonsiz ekani ayon bo‘ldi».

Bu vaqtga kelib, xususan, rossiyalik harbiy xizmatchilarning Ukrainaning Bucha shahridagi harbiy jinoyatlari faktlari allaqachon oshkor bo‘lgan, Rossiya esa Qora dengiz floti flagmani «Moskva» kreyseridan ayrilgan, bu esa Zelenskiyning muzokaralarni davom ettirishga tayyorligi haqidagi bayonotlariga qaramay, muzokaralarni murakkablashtirgan edi.

O‘sha yil kuzida Rossiya Ukrainaning to‘rtta oblastini anneksiya qilganidan so‘ng, Zelenskiy Putin bilan to‘g‘ridan to‘g‘ri muzokaralar olib borishni amalda taqiqlovchi farmonni imzolaydi.

Endi, Putinning yordamchisi Yuriy Ushakov muzokaralar «2022 yilda to‘xtatilgan joyidan, tabiiyki, haqiqiy vaziyatni hisobga olgan holda» qayta boshlanishi kerakligini aytdi.

2025 yil bahoriga kelib Istanbul kommyunikesi yangi muzokaralar uchun boshlang‘ich nuqta bo‘lishi mumkinligi haqida  yana gapira boshlashdi. Xususan, Donald Trampning Yaqin Sharq bo‘yicha maxsus vakili, shuningdek, Ukraina bo‘yicha muzokaralarni tashkil etish jarayonida ishtirok etayotgan Stiv Uitkoff Istanbuldagi muzokaralarni «aniq va mazmunli» deb atadi va ular «tinchlik bitimi tuzish uchun mo‘ljal» bo‘lib xizmat qilishi mumkinligini aytdi. Biroq, Trampning Ukraina bo‘yicha maxsus vakili Kit Kellog uning fikriga qo‘shilmadi va endi tomonlar «mutlaqo yangi narsani ishlab chiqishlari kerakligi»ni bildirdi.

G‘arb yetakchilari Putinga qanday javob qaytardi?

Putinning bayonoti yarim tunda yangragani sababli, unga munosabat endi bildirilmoqda.

Donald Tramp hozircha so‘nggi sutkadagi voqealarga eng umumiy izoh berish bilan cheklandi va ularni Rossiya va Ukraina uchun «ehtimoliy buyuk kun» deb atadi.

«O‘ylab ko‘ring, bu „qonli hammom“ tugasa, necha yuz minglab odamlar hayoti saqlab qolinadi. Bu avvalgisidan ancha yaxshi bo‘lgan yangi dunyo bo‘ladi. Men bunga erishish uchun ikkala tomon bilan ishlashda davom etaman», – deb yozdi u o‘zining Truth Social ijtimoiy tarmog‘ida.

Biroq, Amerika prezidentining postidan uni nima umidlantirgani haqida aniq xulosa chiqarib bo‘lmaydi: Ukraina ittifoqchilarining 30 kunlik sulh haqidagi qo‘shma talabimi yoki Vladimir Putinning otashkesimdan bosh tortish bilan birga to‘g‘ridan to‘g‘ri muzokaralarga qaytish bo‘yicha taklifmi.

Fransiya prezidenti Vladimir Putinning Moskva va Kiyev o‘rtasida to‘g‘ridan to‘g‘ri muzokaralarni qayta tiklash taklifini «birinchi qadam, ammo yetarli emas» deb atadi.

«Muzokaralardan oldin o‘t ochishni so‘zsiz to‘xtatish bo‘lmaydi. Putin yo‘l qidirmoqda, lekin vaqtdan yutmoqchi», – dedi u jurnalistlarga Polshaning Pshemisl shahrida Kiyevdan uyga qaytayotganda.

Tahlil: urush yakuni yaqinlashdimi?

Istanbulga qaytish: Vladimir Putinning muzokaralarga qaytish taklifi urush tugashini yaqinlashtiradimi? BBC rus xizmati muxbiri Elizaveta Foxt izohlaydi

Vladimir Putinning Kremlda jurnalistlar oldidagi tungi nutqida ikkita muhim jihatga e’tibor qaratish joiz.

Birinchidan, Rossiya prezidenti amalda o‘t ochishni to‘xtatish rejimini 30 kunga uzaytirish g‘oyasidan voz kechdi. Ukraina va uning Yevropadagi ittifoqchilari uzoq muddatli sulhni qattiq kutayotgandi. Putin esa Ukraina oldingi otashkesimlarni buzganini ro‘kach qilib, o‘t ochishni to‘xtatishni istamadi (Ukraina rasmiylari ham Rossiyani otashkesim chog‘ida shu kabi qoidabuzarliklarga yo‘l qo‘yishda ayblagan).

Ikkinchidan, shu paytgacha Ukraina bilan to‘g‘ridan to‘g‘ri muzokaralarni boshlashga tayyorligini bir necha bor aytgan Putin birinchi marta Kiyevga uchrashuv uchun aniq sana va joyni taklif qildi: 15 may, Istanbul. Rossiya prezidentining so‘zlaridan ma’lum bo‘lishicha, u aslida uch yil oldin to‘xtatilgan muzokaralarni qayta boshlashni taklif qilmoqda.

O‘shanda, 2022 yil bahorida Rossiya va Ukraina delegatsiyalari Belarus va Istanbulda uchrashgan edi. Ushbu muloqot natijasi Istanbul kommyunikesi bo‘lgandi – bu hujjatda Ukraina xavfsizlik kafolatlari evaziga neytral maqomga rozi bo‘lishi mumkinligi, bosib olingan hududlar masalasi esa Putin va Zelenskiy tomonidan shaxsan muhokama qilinishi aytilgandi. Oxir-oqibat bitim barbod bo‘ldi.

Ukraina rasmiylari Vladimir Putin ularni Istanbulga uchrashuvga chaqirishini bilganmi yoki yo‘qmi, bunisi noma’lum. Kremlning bu taklif uchun tanlagan formasi, albatta, Rossiya prezidenti niyatlarining jiddiyligi haqida shubhalarni keltirib chiqaradi.

Har qanday holatda ham Putinning taklifi Kiyevni qiyin ahvolga solib qo‘yadi. Bir tomondan, Ukraina ittifoqchilari ko‘magida bir necha hafta davomida Rossiya bilan haqiqiy muzokaralarni faqat jangovar harakatlar to‘xtatilgandagina boshlash mumkinligini ta’kidlab keldi. Boshqa tomondan, urushni tezroq tugatishni istagan Donald Tramp boshchiligidagi AQSh Kiyevga bosim o‘tkazmoqda.

Agar Kiyev baribir Moskva bilan to‘g‘ridan to‘g‘ri muzokaralarga rozi bo‘lsa, bu ko‘plab noma’lum shaxslar bilan murakkab diplomatik jarayonni boshlaydi. Bosib olingan hududlarni nima qilish kerak? Kiyev qanday xavfsizlik kafolatlariga ega bo‘ladi va ularni kim beradi? Ular Ukrainaning to‘rtta oblasti anneksiya qilinishidan oldin tayyorlanganini hisobga olsak, Istanbul kommyunikesi davridagi hujjatlarga qaytishning imkoni bormi? Rossiya har qanday murosaga tayyormi?

Bularning barchasi juda og‘riqli savollar. Ularga ertami-kechmi javob izlashga to‘g‘ri keladi. Biz hozircha Ukrainaning Kreml chaqirig‘iga qanday javob berishini kutishimiz kerak.

Istanbuldagi muzokaralar davom etishi Kiyev uchun nimani anglatadi? BBC muxbiri Svyatoslav Xomenko sharhlaydi

Vladimir Putinning «2022 yilda to‘xtatilgan to‘g‘ridan to‘g‘ri muzokaralarni dastlabki shartlarsiz qayta boshlash» taklifi Kiyev uchun nomaqbuldek ko‘rinadi – «shart qo‘ymasdan muzokaralarga qaytish» talabining o‘zida ham shart qo‘yilmoqda.

Ukrainada Rossiya bosqinidan keyingi dastlabki haftalarda olib borilgan muzokaralar Rossiya tomonidan ilgari surilgan Kiyevning taslim bo‘lish shartlarini muhokama qilishdan boshqa narsa emas.

Oxir-oqibat muhokamalarga sabab bo‘lgan hujjat bandlari, masalan, Ukraina armiyasi qurollari soni va nomenklaturasini cheklash yoki Kiyevning G‘arb bilan har qanday harbiy hamkorlikdan ixtiyoriy ravishda voz kechishini nazarda tutgan. Bu bandlar, shuningdek, Moskvaning Putinning «mojaro sabablarini bartaraf etish» iborasiga mos keladigan boshqa talablari – o‘sha paytda, ayniqsa hozir, Kiyevda mutlaqo nomaqbul deb hisoblangan va hisoblanmoqda.

Darvoqe, Putinning o‘shanda muzokaralarni Ukraina tomoni buzgani haqidagi takroran aytayotgan so‘zlariga qaramay, Kiyev Ukraina delegatsiyasi rahbari David Araxamiya 2022 yilda hech qanday hujjatni tasdiqlamaganini da’vo qilmoqda – u tegishli vakolatlarga ega bo‘lmagani uchun ham.

Nima bo‘lganda ham, Kiyevdan «oldindan shart qo‘ymasdan» Istanbul munozaralariga qaytishni talab qilish – bu aslida Ukrainani Rossiyaning yangi hujumidan o‘zini himoya qila olmasligi uchun uning qo‘llari aynan qanday arqonlar bilan bog‘lanishini muhokama qilishga chaqirishdir.

Yana bir muhim fakt: Putin Kiyevdan harbiy harakatlarni to‘xtatmasdan muzokaralar stoliga qaytishni talab qilmoqda. Bu mantiq Volodimir Zelenskiy birinchi haftadan beri takrorlayotgan narsaga mutlaqo zid: u to‘g‘ridan to‘g‘ri muzokaralar olib borishga faqat to‘plar ovozi o‘chgandagina tayyor bo‘lishini, bu bilan Rossiya urushni tugatish niyatining jiddiyligini isbotlashi mumkinligini aytadi. Bir so‘z bilan aytganda, Moskva va Kiyev pozitsiyalaridagi tafovutlar juda katta va prinsipialdir.

Ammo bu saganing uchinchi yirik qahramoni – Donald Tramp tafsilotlarni tushunadimi-yo‘qmi, aytish qiyin. Zero, bu voqeani ikki xil hikoya qilish mumkin.

Bir tomondan, Putin G‘arb va Ukrainaning o‘ttiz kunlik sulh tuzish taklifini rad etdi. Bu mantiqqa ko‘ra, uning keyingi barcha so‘zlari haqiqiy belletristikadir, demak, u va’da qilingan og‘ir sanksiyalar bilan jazolanishi kerak.

Boshqa tomondan, Putin endi Zelenskiyning «noqonuniyligi» haqida gapirmayapti va Ukraina bilan to‘g‘ridan to‘g‘ri muzokaralarga tayyor. Agar vaziyatga shunday qaralsa, Kiyevning Putin tomonidan bildirilgan taklifga rozi bo‘lmasligi tinchlik jarayoniga sabotaj bo‘lib ko‘rinadi, buning uchun Tramp Zelenskiyni jazolashi mumkin.

Ushbu syujyetning Vashington, Yevropa poytaxtlari va Kiyevning reaksiyasi ko‘rinishidagi rivoji yaqin soatlarda sodir bo‘ladi. Hozircha esa – kuzatuvchi telegram-kanallari Ukraina havo hududiga so‘nggi bir necha kun ichida birinchi «shahidlar» uchib kirgani haqida xabar berdi.